خواص گیاهی و درمانی خارشتر

گياه‌شناسي و رويشگاه

خارشتر، گياهي است چندساله به ارتفاع 20 تا 120سانتي‌متر و داراي شاخه‌هاي متعدد خاردار به‌رنگ سبز تا سبز مات. طول خارها، از 1 تا 6سانتي‌متر متغير بوده و زاوية آنها، تقريباً راست است.

برگ‌ها، بيضي‌شكل به‌طول10 تا 15 و عرض3 تا 5 ميلي‌متر و گُل‌ها، كه معمولاً در محور خارها و به‌تعداد 2 تا 8عدد در هر خار ظاهر مي‌شوند، به‌رنگ قرمز ارغواني تا جگري هستند.

كاسة گُل، بدون كُرك است و ميوه، به‌صورت نيام دانه‌تسبیحی، حاوي 4 تا 7دانه مي‌باشد. سطح نيام، صاف یا داراي خارهاي كوتاه است. در دنيا، 12گونه خارشتر وجود دارد كه فقط 2گونة آن در ايران مي‌رويد.

گونة غالب در ايران، Alhagi maurorum است كه شرح گياهشناسي آن، در بالا آورده شد؛ اما گونه‌اي ديگر به‌نام Alhagi graecorum نيز در جنوب و جنوب‌غربي ايران مي‌رويد كه قدّي كوتاه‌تر، خارهاي انبوه‌تر، كاسة گُل كاملاً دندانه‌دار، ميوة پوشيده از كرك‌هاي ابريشمي فشرده و نيامي تقريباً دانه‌تسبیحی دارد.

اين گياه را پيش‌تر به‌نام Alhagi  manifera مي‌شناختند. خارشترِ غالب يا Alhagi  maurorum، داراي اسامي قبلي و مترادف A. persarum،A. camelorum  و A. pseudalhagi بوده است. نام‌هاي ديگر فارسي خارشتر عبارت است از خاراشتر، خاربز و علف ترنجبين، كه در گناباد به آن خرنگبين (خارانگبين) مي‌گويند.

نام عربي اين گياه، الحاج است كه نام علمي گياه، Alhagi نيز از همين واژه گرفته شده است. واژة camelorum نيز به زبان لاتين، به معني شتر است.

ريشة خارشتر بسيار عميق، قوي و گسترده است؛ به‌طوري‌كه يكي از عوامل تخريب بناهاي باستاني به‌شمار مي‌رود. اين گياه معمولاً در بيابان‌ها ومناطق كويري مي‌رويد؛ ‌اما به‌صورت يك علف‌هرز سِمِج در اكثر مزارع، باغ‌ها و زمين‌هاي دست‌ورزي‌شده، به‌سرعت گسترش پيدا مي‌كند و حتي گاهي آسفالت را نيز شكافته و از آن سر بَر مي‌آورد.

اين گياه در قسمت‌هاي مختلف پرديس دانشگاه فردوسي مشهد، به‌وفور قابل‌مشاهده است.

جالب است بدانيم هرچند خارشتر، مورد تعليف شتر و بُز قرار مي‌گيرد و زنبور عسل نيز به گُل‌هاي آن علاقه دارد، اما تنها در بعضي زيست‌بوم‌هاي خاص و در صورت وجود و فعاليت حشره‌اي خاص مي‌تواند ترنجبين توليد كند.

خواص و كاربردها

طبيعت خارشتر از نظر حكماي طبّ سنتي، خيلي گرم‌وخشك است و به‌عنوان مُدرّ و مُسهِل از آن بهره مي‌برند. همچنين، جوشاندة آن مُعرِّق است و ماليدن روغن برگ‌هاي آن براي روماتيسم مفيد است. گُل‌هاي آن نيز براي التيام بواسير مؤثر است. بر طبق تحقيقات جديد مشخص شده است كه مواد موجود در ريشة خارشتر مي‌تواند در تقويت سيستم دفاعي بدن مؤثر واقع شود و لذا گزينة مناسبي براي درمان و مهار بيماري ايدز به‌شمار مي رود. برخلاف باور رايج و برخي مطالب مكتوب و مجازي، عرق خارشتر هيچ تأثيري در از‌بين‌بردن سنگ‌هاي كليوي و مثانه ندارد. بر همين اساس، بر طبق تحقيقاتي كه به سرپرستي آقاي دكتر ايرج افتخار شاهرودي، پزشك متخصص كليه و مجاري ادراري انجام شده است، تأثير عرق خارشتر بر دفع سنگ‌هاي كليه و مثانه، به لحاظ علمي تأييد نشده است.