آشنایی با ارتباط هورمون ها و چاقی

هورمون ها پیام رسان های شیمیایی و بخشی از سیستم درون ریز بدن هستند. غدد درون ریز هورمون ها را می سازند و از طریق جریان خون به بافت ها و ارگان های بدن منتقل می کنند و از این طریق سیستم های اصلی بدن را کنترل می کنند. سیستم درون ریز، سوخت و ساز، ضربان قلب، اشتها، وضعیت روحی، رشد و چرخه های خواب را در بدن تنظیم می کند. عدم تعادل در هورمون هایی از جمله لپتین، انسولین، سروتونین می تواند باعث چاقی و یا توقف تلاش های کاهش وزن شود. در ادامه به بررسی ارتباط هورمون ها و چاقی می پردازیم.

لپتین و ارتباط هورمون ها و چاقی

هورمون لپتین توسط سلول های چربی تولید  و به جریان خون ترشح می شود. لپتین با تاثیر بر گیرنده های خاصی در مغز باعث کاهش اشتها و کاهش میل به غذا می شود. در شرایط عادی، لپتین از سلول های چربی آزاد می شود و به خون منتقل می شود تا سیگنال های سیری را به مغز برساند. اما به دو دلیل ممکن است بدن نسبت به هورمون لپتین مقاوم شود. (مقاومت نسبت به یک هورمون خاص یعنی آن هورمون باید در مقادیر بالاتری تولید شود تا بدن نسبت به آن واکنش نشان دهد.)

۱. در افراد چاق بدلیل وجود بافت چربی بیشتر سطوح هورمون لپتین نسبت به افراد عادی بیشتر است اما بدلیل وجود مقادیر بالای این هورمون در افراد چاق بدن آنها نسبت به لپتین مقاوم می شود. بنابراین بیشتر می خورید و چاق تر می شوید که این مورد به وضوح ارتباط بین هورمون ها و چاقی را بیان می کند.

۲. حساسیت بدن نسبت به هورمون لپتین در اثر مصرف بیش از اندازه ی نوعی قند به نام فروکتوز که در میوه ها و غذاهای فراوری شده وجود دارد کاهش می یابد. البته وقتی مقادیر کمی از این نوع قند مصرف شود مشکلی به وجود نمی آید (مثلا ۵ واحد میوه در طول روز). اما وقتی میزان فروکتوز دریافتی بیشتر از مقادیر توصیه شده باشد، کبد نمی تواند تمام قند حاصل از این خوراکی ها را به سوخت تبدیل کند و در عوض آنها را به صورت چربی ذخیره می کند و به عنوان تری گلیسیرید به جریان خون می فرستد.

مقاومت لپتینی علائمی چون مقاومت نسبت به کاهش وزن، کاهش دمای بدن، افزایش شدید اشتها، کاهش ضربان قلب، استراحت، تکیه بر کربوهیدرات ها به عنوان منبع ثابت انرژی، ناتوانی و افت انرژی را در پی دارد. قطع مصرف شکر، خواب کافی، آرامش داشتن، دوش آب سرد، کم خوری، ورزش و افزایش مصرف پروتئین راه کارهایی برای از بین بردن مقاومت لپتینی محسوب می شوند.

انسولین و ارتباط هورمون ها و چاقی

در مبحث بررسی هورمون ها و چاقی هورمون انسولین (Insulin) نقش بسیار پررنگی دارد. انسولین هورمونی ضروری است که توسط لوزالمعده تولید می شود و عملکرد اصلی آن پردازش قند در جریان خون است. وقتی غذا می خوریم سیگنال هایی به لوزالمعده ارسال می شود تا انسولین را ترشح کند. انسولین در اثر مصرف پروتئین، چربی و کربوهیدرات تولید می شود اما بیشترین تولید انسولین در واکنش به مصرف غذاهای شیرین اتفاق می افتد. انسولین، قند (گلوکز) را به سلول های بدن منتقل می کند تا به عنوان سوخت مصرف شود یا به عنوان چربی ذخیره شود. در واقع انسولین مانند یک کلید عمل می کند که درب سلول را برای ورود گلوکز باز می کند و نقش مهمی در تنظیم قند خون و سوخت و ساز چربی ها دارد. به شرایطی که بدن به خوبی نسبت به انسولین واکنش نشان دهد حساسیت انسولینی گفته می شود. یعنی هنگامی که بدن نسبت به انسولین حساس باشد یعنی همه چیز در مسیر درست اتفاق می افتد. اما اگر بدن نسبت به انسولین واکنش نشان ندهد یعنی مقاومت انسولینی به وجود آمده است. در این شرایط کلید انسولین توانایی باز کردن درب سلول را برای ورود گلوکز ندارد و سلول ها نیاز به انسولین بیشتری برای جذب گلوکز خون دارند. افزایش میزان تولید انسولین باعث افزایش احتمال ابتلا به چاقی و دیابت نوع دو می شود و وقتی مقاومت انسولینی در طولانی مدت ادامه یابد، لوزالمعده دیگر قادر به تولید انسولین مورد نیاز برای پایین آوردن قند خون نیست. مقاومت اسنولینی و افزایش میزان انسولین دلایل متعددی می تواند داشته باشد اما عوامل اصلی آن عبارتند از: استرس، مصرف زیاد کربوهیدرات های غیرمغذی (مثل نوشیدنی های شیرین، غذاهای فراوری شده، شیرین کننده های مصنوعی و مصرف ناکافی پروتئین)، چربی و فیبر. تپش قلب، عرق کردن، تمرکز ضعیف، ضعف، اضطراب، سرگیجه، خستگی، تحریک پذیری و اختلال فکر از جمله عوارض کوتاه مدت بالا بودن سطح انسولین هستند.

سروتونین و ارتباط هورمون ها و چاقی

سروتونین (Serotonin) هورمونی است که تاثیر زیادی بر حوصله، احساسات، حافظه، اعتماد به نفس تحمل درد، عادات خواب، اشتها، سیستم هاضمه و تنظیم دمای بدن دارد. در واقع علت اینکه ما در مواقع ناراحتی یا افسردگی میل بیشتری به مواد شیرین پیدا می کنیم این است که تولید سروتونین زیاد شود. برای اینکه سروتونین در بدن به حد کافی تولید شود رعایت این موارد ضروری است: در معرض نور آفتاب بودن به مدت کافی، رعایت یک تغذیه ی سالم و سرشار از پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی، ورزش منظم و خواب مناسب.