وقتی «جگر » ناخوش‌ است

ویروس هپاتیت B عامل اصلی سرطان کبد است و شدیدترین عفونت ویروسی کبدی در جهان به‌دلیل ابتلا به هپاتیت B است. براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی، هپاتیت B و عوارض ناشی از آن هر سال موجب مرگ یک میلیون و 200 هزار نفر در جهان می‌شود.

گرچه به دلایل مختلف آمار دقیقی از تعداد ناقلان (کسانی که آلوده به ویروس شده‌اند، اما علائم و تظاهرات بیماری را ندارند) و بیماران مبتلا در ایران از طرف نهاد متولی سلامت وجود ندارد، اما براساس آمارهای رسمی و غیررسمی بیش از 1/7 درصد جمعیت کشور ناقلان مزمن هپاتیت B و 3/1 درصد جمعیت کشور نیز به ویروس هپاتیت C آلوده هستند و هر سال حدود ده هزار نفر نیز به طرق مختلف آلوده به ویروس هپاتیت B و C می‌شوند.

چرا هپاتیت C خطرناک‌تر است؟

کمتر از 10 تا 15 درصد ناقلان هپاتیت B به سمت ازمان بیماری (حاد شدن) پیش می‌روند، درحالی که بیماری حدود 60 تا 80 درصد افراد آلوده به ویروس هپاتیت C مزمن می‌شود و با وجود شیوع کمتر هپاتیت C ، اما استعداد مزمن شدن بیماری و عوارض بعدی آن بسیار حائز اهمیت است.

بیماری عفونی هپاتیت ضمن ایجاد التهاب در بافت کبد موجب از بین رفتن سلول‌های کبدی، سیروز و نارسایی کبد، اختلالات انعقادی، آسیت شکمی و در برخی موارد موجب سرطان کبد می‌شود.

افزایش ناقلان هپاتیت C

در حال حاضر بیش از 200 میلیون ناقل هپاتیت B در جهان و حدود 300 هزار ناقل هپاتیت C
در ایران وجود دارد که به‌علت مجاورت ایران با کشورهایی با آمار بالای هپاتیت B و C و نیز بروز رفتارهای پرخطر و استفاده از سرنگ مشترک در بین معتادان تزریقی و نبود نظارت‌های بهداشتی کافی در برخی مراکز ارائه‌دهنده خدمات درمانی، ناقلان هپاتیت C متأسفانه روبه فزونی است و باید در این خصوص فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی شفاف برای عموم جامعه از طریق رسانه‌های جمعی صورت پذیرد.

هپاتیت B در مردان شایع‌تر از زنان است و افراد در گروه‌های سنی 20 تا 40 سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. هپاتیت B و C در بیماران مبتلا به تالاسمی و هموفیلی که مجبورند به صورت مداوم خون یا یکی از فرآورده‌های خونی را دریافت کنند شایع‌تر است. خوشبختانه با اقدامات بسیار ارزشمندی که در سال‌های اخیر برای سالم‌سازی خون‌های اهدایی انجام شده است، آلودگی‌های فرآورده‌های خونی به حداقل ممکن رسیده و از سال 1375 تاکنون فقط دو مورد بیماری هپاتیت ناشی از انتقال خون در بیماران هموفیلی در کل کشور گزارش شده است.

روش‌های پیشگیری از هپاتیت

آگاهی بخشی و ارتقای سواد سلامت در گروه‌های پرخطر از جمله بیماران دیالیزی، تالاسمی و بیماران مبتلا به هموفیلی، معتادان تزریقی و مادران مبتلا به هپاتیت در مورد راه‌های انتقال ویروس هپاتیت B از طرف نهادهای متولی سلامت و نیز رسانه‌ها نقش بسزایی در کنترل و مهار این بیماری در کشور دارد. بیش از 90 درصد بیماران مبتلا به هپاتیت با اقدامات ساده درمانی و نگهدارنده کنترل می‌شوند و درصد کمی از بیماران ممکن است دچار شکل پیشرونده و مزمن بیماری یا سرطان کبد شوند.

پیشگیری به شرط واکسیناسیون

پس از ادغام برنامه واکسیناسیون هپاتیت B در نوزادان و برنامه کشوری کنترل هپاتیت B در ایران در سال 1372 سرعت ابتلا به این بیماری تا حد چشمگیری کاهش یافت.

واکسیناسیون هپاتیت B نقش بسیار مؤثری در کاهش تعداد مبتلایان به هپاتیت B دارد و برای عموم افراد جامعه، بخصوص گروه‌های در معرض خطر توصیه می‌شود. از سال 1372 به بعد تمام نوزادان متولد شده در ایران در بدو تولد واکسن هپاتیت B را دریافت می‌کنند و متولدان 1368 تا 1372 نیز طبق برنامه کشوری این واکسن برای آنها تزریق شده است.

کنترل هپاتیت B در کشور

خوشبختانه با برنامه‌ریزی و اقدامات پیشگیرانه در طول 40 سال پس از انقلاب ازجمله برنامه واکسیناسیون و کنترل کشوری بیماری هپاتیت B رتبه کشورمان در زمینه آلودگی بیماری هپاتیت B در ردیف کشورهای با آلودگی کم، ارتقا یافته که در بین کشورهای منطقه و جهان جایگاه بسیار ممتازی است. با این حال باید برای حفظ این جایگاه و دستاوردهای مهم بهداشتی در کشور همزمان با اجرای برنامه‌ها و مداخلات پیشگیرانه کشوری در زمینه کنترل هپاتیت B قرنطینه و کنترل بیماری از مبادی ورودی کشور صورت پذیرد و مهاجرت غیر‌قانونی اتباع خارجی به کشور که همواره یکی از عوامل مهم بروز اپیدمی‌های مختلف در کشور محسوب می‌شوند، هرچه بیشتر اجرا شود.

رسانه‌ها و کمک به ارتقای دانش سلامت

از اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برای کنترل رفتارهای پرخطر در جامعه و کاهش موارد اعتیاد تزریقی با سرنگ مشترک در بین معتادان نیز می‌تواند در کاهش هرچه بیشتر موارد جدید بیماری بسیار مؤثر باشد. بی‌تردید نقش رسانه‌های جمعی بخصوص رسانه‌های که بیشترین سهم تأثیرگذاری در ارتقای دانش سلامت جامعه را ایفا می‌کند بویژه در این هفته غیرقابل انکار است.

دکتر سیدحمید حسینی