روش صحیح دستور دادن به کودک

دستوراتی که معمولا موثر واقع نمی شوند خصوصیات زیر را دارند:

1. دستور دادن به صورت زنجیره ای:

دستورات زنجیره ای، دستورهایی هستند که پشت سر هم به کودک داده می شود و کودک توانایی به خاطر سپردن همه آن ها را ندارد، بنابراین بعضی از آن ها را فراموش کرده و انجام نمی دهد. مثلا: " لباست و بپوش، دندوناتو مسواک بزن، موهاتو شونه کن بعد بیا صبحونه بخور."

وقتی دستورات به صورت زنجیره ای داده می شود کودک دستورات اول را از یاد می برد. بهتر است این دستورات را به تعداد کمتر تقسیم کرده و هر بار حداکثر 3 دستور را با هم به کودک بدهیم.

2. دستور دادن به صورت مبهم:

دستورات مبهم، دستوراتی هستند که برای کودک واضح و روشن نبوده و به خوبی نمی توانند منظور گوینده را منتقل کنند. به عنوان مثال وقتی که ما انتظار داریم بچه ها بدون درگیری و خشونت با هم بازی کنند و دعوا نکنند به آن ها می گوییم :" بچه خوبی باش، بچه شیطونی نباشی، اذیت نکنی، بچه بدی نباش، کاری کن بهت خوش بگذره، بچه مودبی باش، و..."

کودک نمی داند دقیقا منظور والدین چیست، چه کاری باید بکند و چه کارهایی نباید انجام دهد که از نظر والدین خوب باشد. این دستورات مبهم هستند. بنابراین باید به صورت واضح و مشخص دستورات را بیان کرد. مثلا به آن ها بگوییم: " وقتی مهمانی رفتیم سلام کن، دست بده، با اسباب بازی هاتون با هم به آرومی بازی کنین، اسباب بازی ها را به دوستات بده با هم بازی بکنین و دست به وسایل دیگه نزن و...". بنابراین دستورات را به صورت واضح بیان کرده و دقیقا همان رفتاری را که در نظر داریم عینا به کودک بگوییم.

3. دستور دادن به صورت منفی:

دستورات منفی، دستوراتی هستند که با فعل منفی به کار می روند و فقط به کودک گفته می شود چه کاری را انجام ندهد اما جایگزینی برای آن بیان نمی کنیم و نمی گوییم چه کاری به جای آن انجام بدهد. مثلا می گوییم:" ندو، نپر، داد نزن، خواهرتو نزن، دستم را ول نکن و...".

به جای این کلمات باید افعال مثبت را جایگزین آن ها کرده و به کودک بگوییم مثلا: راه برو یا برو توی حیاط بدو، بشین یا بیا نقاشی بکش، آروم صحبت کن، خواهرتو بغل کن ببوس، دستم و محکم بگیر و ...". بنابر این به جای دستورات منفی از دستورات مثبت استفاده کرده و جایگزین مناسب را به جای رفتارش به کودک معرفی کنیم.

4. دستور دادن به صورت پیچیده:

دستورات پیچیده، دستوراتی هستند که به صورت کلی به کودک گفته می شود و کودک دقیقا نمی داند چه کاری باید انجام بدهد. این نوع دستور دادن باعث گیج شدن کودک می شود بنابراین هیچ کاری انجام نداده و همین امر باعث می شود والدین او را سرزنش کنند. بنا براین کودک هم شروع به لجبازی و مقاومت می کند. این نوع دستورات باید به صورت ساده بیان شوند یعنی تبدیل به چند دستور شده و بعد یکی یکی آن ها را به کودک بگوییم.

مثلا "به جای برو اتاقت رو جمع کن بگوییم کتاب هات رو بذار تو قفسه، اسباب بازی هات رو بذار تو کمد، لباس هاتو بذار توی کمد و تختت رو مرتب کن، به جای برو آماده شو بیا بگوییم برو لباس آبیه و شلوار لی تو بپوش بیا، به جای برو حمام کن بگوییم برو حمام سرت رو شامپو بزن، بدنت رو لیف بزن و صدام بزن تا حوله رو واست بیارم و ....".

اما حواستان باشد دستورات را زنجیره ای ندهیم 2 تا 2 تا آن ها بیان کرده بعد از انجام هر کدام کودک را تشویق کرده و 2 دستور بعدی را بدهیم. یک نکته بسیار مهم این است که حواسمان باشد هنگام تشویق کردن کودک برای انجام کار از 3 کلمه : " اما، ولی، چرا " استفاده نکنیم.

مثلا وقتی لباس ها را داخل کمد گذاشته ولی تا نکرده نگوییم" آفرین مامان که لباس هاتو جمع کردی ولی لوله نکن تاشون کن" یا وقتی قرار بوده اسباب بازی هایش را جمع کند ولی همه آ ن ها جمع نکرده نباید بگوییم " تو که اسباب بازی هاتو جمع کردی چرا همشو برنداشتی؟". بلکه باید قسمت انجام شده کار را دیده و آن را تشویق کنیم.

5. دستور دادن به صورت پرسشی:

وقتی دستورات را به کودک به صورت پرسشی و سوالی بدهیم امکان این که کودک جواب نه بدهد بسیار زیاد است. در این گونه دستورات از کودک سوال می شود که آیا دوست دارد کار را انجام بدهد یا نه؟، بنابراین دستورات را به صورت امری بیان کنید. مثلا به جای " میشه لطفا درو ببندی بگوییم لطفا درو ببند، به جای میشه صدای تلوزیون رو کم کنی بگوییم صدای تلوزیون رو کم کن و...".

6. دستور دادن همراه با دلیل و منطق:

والدین یکسری دستورات را همراه با دلیل و منطق بیان می کنند مثلا " زود باش اتاقت رو مرتب کن چون امشب مهمون داریم و از این که خونه نامرتب باشه عصبی می شم، بیا تکلیفت رو انجام بده وگرنه بی سواد می مونی و بزرگ که شدی نمی تونی واسه خودت کسی بشی و..."

در این دستورات ممکن است کودک دستور اصلی را فراموش کند. بنابراین بهتر است دستور به این شکل باشد: " امشب مهمون داریم و خونه نامرتبه و این منو عصبی می کنه پس لطفا هر چه سریع تر وسایلت رو جمع کن." یعنی اول توضیحات را داده بعد دستور مورد نظر گفته شود.

نکات مهم در زمان دستور دادن:

1. نزدیک کودک بروید، تا حد چشم های کودک خم شوید تا تماس چشمی برقرار شود و یا او را صدا بزنید تا حتما به شما نگاه کند و بعد دستور را بگویید.

2. به اطاعت از دستور حتما پاداش بدهید.

3. دستورات باید در حد سن و فهم کودک باشد.

4. هرچه تعداد دستورات کمتر باشد اجرای آن ها راحت تر و موثرتر است.

5. دستورات نباید با تهدید همراه باشد بلکه با لحن قاطعانه و خوب گفته شود.

6. دستور دادن باید در زمان مناسبی باشد مثلا بهتر است هنگامی که کودک در حال تماشای کارتن مورد علاقه اش یا در حال بازی با دوستانش است دادن دستور را به زمان دیگری موکول کنیم.

مطمئن باشید در صورت رعایت و تمرین موارد فوق، کودکتان دستورهای شما را بهتر انجام می دهد.

مریم قربانی

روانشناس کودک