چرا به چهره افراد زیبا نگاه می‌کنیم
یک نگاه سریع به صورت فردی که روبرویمان قرار گرفته است، اطلاعات بسیار کاملی درمورد او در اختیارمان قرار می‌دهد. آیا با هم آشنا هستیم؟ مرد است یا زن؟ خوشحال است یا عصبانی؟ جذاب است یا نه؟
اولگا چلنوکووا در پایان‌نامه دکتری خود در دپارتمان روانشناسی دانشگاه اوسلو به بررسی این مسئله می‌پردازد که دستگاه بصری ما قادر به جهت دادن توجه به مهمترین اطلاعات موجود روی صورت افراد است. تحقیق او نشان می‌دهد که تکامل، ما را در خواندن صورت آدمها بسیار خبره کرده است.
او می‌گوید، «ما خیلی درمورد صورت بقیه آدمها کنجکاویم. از صورت آنها داستان زندگی‌شان را می‌خوانیم و ارزش زیبایی‌شناسی‌شان را از روی صورتشان ارزیابی می‌کنیم.»
این محقق و همکارانش دریافتند که سیستم پاداش مغز در ارزیابی ما از میزان جذابیت دیگران درگیر است.
او می‌گوید، «سیستم پاداش در تولید تجربه لذت در زمانی که مثلاً از یک غذای خوشمزه لذت می‌بردیم یا برنده لاتری می‌شویم، دخالت دارد. به نظر می‌رسد که همین سیستم در ایجاد حس لذت در نگاه کردن به یک صورت زیبا هم دخیل است.»
تحقیقات قبلی سطح بالایی از توافق نظر را بین افراد در ارزیابی جذابیت یک چهره نشان داده‌اند. در این تحقیق، محققان از شرکت‌کننده‌ها خواستند به عکس‌هایی از چهره‌هایی با سه درجه جذابیت پایین، متوسط و بالا نگاه کنند. این کار بعد از دادن دوز بسیار پایینی از موفین به شرکت‌کننده‌ها، دارویی که سیستم پاداش را در مغز تحریک می‌کند، انجام گرفت.
چلنوکووا در این رابطه توضیح می‌دهد، «شرکت‌کننده‌ها جذاب‌ترین صورت‌ها را حتی حذاب‌تر دسته‌بندی کردند و برای این چهره‌ها دکمه را بیشتر فشار می‌دادند که به آنها این امکان را می‌داد زمان طولانی‌تری به این چهره‌ها نگاه کنند. همچنین زمان بیشتری را صرف نگاه کردن به چشم‌های افراد در این عکس‌ها می‌کردند. از همه مهمتر اینکه، وقتی سیستم پاداش را از طریق دارویی متفاوت مسدود کردیم، شاهد رفتارهای کاملاً متضادی بودیم، مثلاً اینکه شرکت‌کننده‌ها امتیاز پایین‌تری به جذاب‌ترین صورت‌ها می‌دادند.»
محققان هیچ تفاوت رفتاری با داروهای مختلف درمورد صورت‌های با جذابیت متوسط و کم در شرکت‌کننده‌ها مشاهده نکردند.
نظریه تکامل
آیا این امکان وجود دارد که مغز انسان برای تقویت و تحریک رفتارهایی که از نظر تکامل مطلوب هستند تکامل یافته باشد؟ براساس این تحقیق این امکان بسیار محتمل است.
اولگا چلنوکووا می‌گوید، «تحقیقات قبلی روابطی بین جذابیت چهره و عوامل مختلفی که برای تکامل نوع انسان مهم هستند، مثل سلامت و قدرت باروری، نشان داده بود. می‌توان گفت که یک علت تکاملی پشت لذت بردن مغز انسان از نگاه کردن به یک صورت زیبا و تمایل آن برای نگاه کردن بیشتر وجود دارد.»
البته او تاکید می‌کند که سیستم پاداش یک واکنش فوری، یک لذت اضافه، به فرد می‌دهد ولی این واکنش سیستم تعیین‌کننده رفتار فرد در طولانی‌مدت نیست.
«بعنوان مثال، ما نمی‌توانیم دائم شکلات بخوریم چون برای سلامتی ضرر دارد. به همین ترتیب، عوامل مختلفی برای خوب بودن یک رابطه فرای زیبایی و جذابیت چهره وجود دارد. ولی اطلاعات درمورد این کیفیت‌های اخلاقی را با معاشرت بیشتر با آن فرد به دست می‌آوریم.»
جستجوی ارتباط بصری
در تحقیق دیگری در پایان‌نامه دکتری اولگا چلنوکووا، به شرکت‌کننده‌ها گفته شد که به تصاویر سه‌بعدی چندین چهره نگاه کنند و حرکت چشمان آنها ارزیابی شد. محققان بررسی می‌کنند که وقتی از شرکت‌کننده‌ها خواسته می‌شود چهره‌ها را بشناسند، به چه نقاطی روی صورت‌ها نگاه می‌کنند. صورت‌های مشابه از زوایای مختلف به شرکت‌کننده‌ها نشان داده شد.
«تشخیص یک چهره از یک زاویه جدید کار آسانی نیست چون ممکن است صورت‌ها از زوایای مختلف متفاوت به نظر برسند.»
محققان نشان دادند که اطلاعات سه‌بعدی درمورد ساختار صورت به ما برای تشخیص چهره از زوایای مختلف کمک می‌کند. آنها همچنین دریافتند که سیستم بصری انسان توجه را به سمت قسمت‌هایی از صورت معطوف می‌کند که اطلاعات لازم برای ما را سریعاً در اختیارمان قرار می‌دهد، مثل چشم‌ها.
تغییر رفتار
تحقیقات قبلی سیستم پاداش مغز را با تجربه زیبایی صورت افراد مرتبط دانسته‌اند. در این تحقیقات، محققان مغز شرکت‌کننده‌ها را در حال نگاه کردن به تصاویر چهره‌ها اسکن کردند. آنها نشان دادند که نگاه کردن منفعل به صورت‌های زیبا فعالیت را در سیستم پاداش مغز بالا می‌برد. اما مسئله این است که محققان قبلی فقط افزایش فعالیت مغز را در نگاه کردن به صورت‌های زیبا بررسی کرده بودند ولی تاثیر این فعال شدن مغز را بر اینکه آن افراد صورت‌هایی که نگاه کرده بودند را دوست داشتند یا نه آزمایش نکرده بودند.
نتایج این تحقیق پایان‌نامه دکتری اولین یافته‌هایی است که نشان می‌دهد تغییر سطح فعالیت در سیستم پاداش مغز منجر به تغییر رفتار، مثل دوست داشتن بیشتر صورت‌های زیبا و تمایل به نگاه کردن بیشتر به آنها، می‌شود.
«اهمیت چشم‌ها در ارزیابی دیگران کاملاً تایید شده است، بعنوان مثال، وقتی چشم‌های کسی پوشیده باشد، شناسایی چهره او دشوار خوهد بود یا اگر کسی به ما دروغ بگوید، می‌توانید آن را به خوبی از چشم‌های او بخوانیم. به طور کلی، اگر بخواهیم احساس فرد مقابل را درک کنیم، چشم‌ها بیشترین اطلاعات را در اختیار ما قرار خواهند داد.»
همچنین این تحقیق نشان داده است که بینی و گونه‌ها در نگاه کردن شرکت‌کننده‌ها به تصاویر سه‌بعدی، بیشترین اهمیت را برای آنها داشته است، زیرا این اجزای صورت اطلاعات ارزشمندی درمورد ویژگی‌های حجمی صورت در اختیار ما قرار می‌دهد.
