استفاده از داروهای گیاهی مفید است یا مضر
هم چنین در بسیاری از روایاتی که از بزرگان دینی و حکما نقل شده است خواص بسیاری برای برخی گیاهان شمرده شده است.در این مطلب قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که چه زمانی توصیه به استفاده از داروهای گیاهی تنها یک معامله ی تجاری است.
در ادامه این گزارش که به قلم سجاد تبریزی منتشر شد، می خوانیم: شکی نیست در طب سنتی خواص بسیاری برای درمان برخی از بیماری‌ها وجود دارد و گیاهان و غذاها و یا ترکیباتی از آنها می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌ها موثر واقع شود.
از سویی برخی روایات از بزرگان دین و حکما باعث شده است، بعضی از انواع طبابت و گونه‌هایی از گیاهان، در نظر بسیاری از ما حکم نوشدارو را پیدا کند. اینکه چقدر از این اقوال واقعی است و منبع درستی دارد، جای بحث و نظر است، اما از آن مهم‌تر این است که جنبه تجاری طب سنتی و داروهای گیاهی، این روزها به قدری پررنگ شده که موضوع درمانی آن را تحت الشعاع قرار داده است.
حالا بسیاری از عطاری‌ها یا افرادی که هیچگونه صلاحیتی ندارند، در طبابت دخالت می‌کنند و خود را در جایگاه پزشک و حکیم می‌بینند. از سویی، نقاط ضعف جامعه نشان گیری شده و اقلامی به عنوان گیاهان دارویی برای مداوای چاقی، لاغری، ترک اعتیاد، مشکلات جنسی ساخته شده که فقط طعم دهنده‌های گیاهی در آن است و این مواد کاملا شیمیایی است و در نهایت، گردش مالی بازار مشکوک و بی مسئولیت آنها سر به بی‌نهایت گذاشته است.
از دیگر سو، این روند به صورت تدریجی بالا گرفته و دکان‌های عطاری در گوشه و کنار شهرهای کشور سر برافراشته‌اند. این دکان‌ها به مرورزمان به تجویز دارو و معاینه بیماران پرداخته‌اند و مدام در شبکه‌های اجتماعی و حتی در شبکه‌های رسمی، بر درستی و موثر بودن آنها تاکید می‌شود. بنا به دلایل غیر پزشکی و غیر علمی تریبون‌های زیادی هم در اختیار افرادی که در این تجارت سهم دارند، قرار گرفته است، در همین حال علیه پزشکی رسمی کشور تبلیغات گسترده‌ای به عمل آمده و اشتباه پزشکان به طور غلو آمیزی برجسته شده است تا بازار عطاری‌ها گرم‌تر و گرم‌تر شود، غافل از اینکه حتی اگر فرض بر درستی طب سنتی بگذاریم و داروهای گیاهی را درمان گر بدانیم، متاسفانه اکثریت کسانی که در این صنف مشغول خدمت شده اند، نه دانش طب سنتی را دارند و نه مسئولیتی در قبال بیماران را به گردن می‌گیرند.
** تجویزهای مشکوک گیاه پزشکی
خانم علیزاده ۵۴ ساله، از تجربه عجیب خود در مورد تجویزهای نادرست «دکترگیاهی» برای گزارشگر روزنامه اطلاعات تعریف می‌کند. وی ظهر هنگام، دچار دل درد شدیدی می‌شود. درد از ناحیه معده و به قدری زیاد بوده است که بیمار به خود می‌پیچد. به دکتر گیاهی که چندین بار به او مراجعه کرده بود، تلفن می‌کند. آقایی از آن سوی خط، با اطمینان سئوالاتی می‌پرسد و در نهایت برای وی محلول جوش شیرین تجویز می‌کند. خانم علیزاده به توصیه نزدیکان خود نیز توجهی نمی‌کند و جوش شیرین را در آب حل می‌کند و می‌نوشد. او شب به مراسم عروسی می‌رود و نیمه‌های مراسم، از درد روی زمین می‌افتد، کار به اورژانس می‌کشد و به سرعت به بیمارستان منتقل می‌شود. در آنجا پزشکان متوجه خونریزی شدید معده‌اش می‌شوند.
خانم راضیه.م دیگر قربانی اعتماد به کلاهبردارانی است که به نام طب سنتی، هم برای بیماران خود مشکل می‌آفرینند و هم وجهه طب سنتی را در اذهان مردم، خراب می‌کنند. وی که در بسیاری از اوقات احساس نفخ می‌کرده است، نسخه‌ای دریافت می‌کند که زندگیش را متغیر می‌سازد. دکتر خود خوانده گیاهی به وی مصرف روزانه یک لیوان آب لیمو به صورت ناشتا را تجویز کرده بود. راضیه نیز به دلسوزی‌های همسر خود مبنی بر مشکوک بودن این تجویز و مراجعه به پزشک متخصص توجه نمی‌کند و حالا ۳ سال است که با زخم معده شدید زندگی می‌کند.
جدای از تجویز شبه داروهای گیاهی، برخی دیگر از سودجویان از بیماران خود می‌خواهند داروهایی که توسط پزشکان متخصص تجویز شده است را قطع کنند. این اتفاق نیز بارها در شهرهای کشورمان تکرار شده است و متاسفانه برخی از بیماران چنان از پزشکان آزرده خاطر و برخی دیگر چنان شیفته اعجاز اغراق‌آمیز گیاهان دارویی شده‌اند که بدون فکر و تحقیق، به روش‌های درمانی آنها تن می‌دهند و وقتی متوجه اشتباه خود می‌شوند که شاید خیلی دیر شده است.
در موردی دیگر، یک دیابتی پس از مراجعه به دکتر گیاهی، از وی کپسولی موسوم به «۴۰گیاه» دریافت می‌کند. تجویزکننده از وی می‌خواهد مصرف انسولین خود را قطع کند، زیرا همین کپسول برای مداوایش کفایت می‌کند. وی به این تجویز تن می‌دهد و زمانی که در آستانه نابینا شدن قرار می‌گیرد، متوجه اشتباه خود می‌شود.
در یکی دیگر از عطاری‌ها، مردی مشغول پرس و جو برای یافتن درمان ضعف جنسی است. عطار که شاید ۱۵ سالی کوچکتر از مشتری است، حکیمانه پند و اندرزهایی به وی می‌دهد و در نهایت معجونی به وی پیشنهاد می‌کند که از چند گیاه و بخش‌هایی از اندام حیوانات ترکیب شده است و ۱۷۰ هزار تومان هم قیمت دارد!
** داروهای شیمیایی به نام گیاهی
دکتر محمدرضا قدیر زاده ـ رئیس گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات پزشکی قانونی در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، داروهای گیاهی پر فروش عطاری‌ها را به ۲ دسته داروهای ضد اعتیاد و داروهای چاقی و لاغری تقسیم بندی می‌کند و می‌گوید: داروهای ترک اعتیاد با عنوان داروهای گیاهی به فروش می‌رسد و اسامی بی ریشه‌ای همچون «بتای هندی» و «قرص فلفل» دارد. بسیاری از افراد هم به خیال اینکه این شبه داروها گیاهی است و مشکلی برایشان ایجاد نمی‌کند، از آن مصرف می‌کند. قدیرزاده می‌افزاید: در تحقیقی که از سوی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی به عمل آمد، داروهایی از این قبیل از ۱۰۰ عطاری در شهر تهران جمع آوری شد و مورد آنالیز قرار گرفت که نتیجه آن وحشتناک بود. به گفته وی، ۹۰ درصد موادی که به نام داروی گیاهی برای ترک اعتیاد در عطاری‌ها فروخته می‌شود، برخلاف آنچه تبلیغ شده بود، گیاهی نبودند.
رئیس گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات پزشکی قانونی ادامه می‌دهد: «ترامادول» در ترکیب تمامی این داروهای مثلا گیاهی وجود دارد. فلوکستین، دیازپام، دیکلوفناک و چندین ماده شیمیایی دیگر نیز در این ترکیبات ظاهرا گیاهی به کار می‌رود که آنها را پودر و با گیاهانی مثل گشنیز، زیره و زردچوبه مخلوط کرده بودند تا مشتریان فکر کنند موادی که می‌خورند، داروهای گیاهی است، در حالی که در این مواد فقط طعم دهنده‌های گیاهی وجود داشته است.
به گفته دکتر قدیرزاده، مواد یاد شده اعتیاد آورند و به همین دلیل میل مصرف کننده به موادی که پیشتر استفاده می‌کرده است را کاهش می‌دهند و همین باعث می‌شود تا فرد تصور کند این مواد آثار مثبت داشته است. در حالی که باعث اعتیاد جدید افراد به دارو می‌شود و با قطع مصرف آن، دوباره مشکلاتش شروع می‌شود و اعتیادی جدیدی پیدا می‌کند.
**مواد چاق و لاغرکننده!
دکتر قدیرزاده، دسته دوم مواد پر مشتری عطاری‌ها را داروهای به اصطلاح چاقی و لاغری اعلام می‌کند و می‌افزاید: در مورد داروهای لاغری هم ما کاری شبیه بررسی داروهای ترک اعتیاد را انجام دادیم. داروهای لاغری که در شبکه‌های ماهواره‌ای تبلیغات گسترده‌ای برایشان می‌شود و آنها نیز به عنوان داروهای گیاهی به بازار عرضه شده اند، پس از بررسی و آنالیز مشخص شد که برخلاف ظاهر و طعم آنها، ماده شیمیایی خطرناک «سیبوترامین» دارند که از گروه آنفتامین‌ها است. این ماده علاوه بر اینکه بسیار اعتیاد آور است، آسیب‌های جدی به قلب و عروق انسان وارد می‌کند و موجب سکته مغزی می‌شود. گفتنی است، که مصرف «سیبوترامین» از سال ۲۰۱۰ میلادی در آمریکا و اروپا و به تبع آن در بیشتر کشورهای دنیا، ممنوع و از بازار جمع آوری شده است.
برخی دیگر از انواع داروهای به اصطلاح گیاهی برای لاغری نیز شامل داروهای شیمیایی کم کاری تیروئید است. این داروها با بالا بردن متابولیسم بدن، ممکن است به طور موقت باعث لاغری شوند، آنها هم تبعات منفی زیادی همچون مشکلات قلبی و عروقی دارند.
دکتر قدیر زاده در مورد داروهای چاقی نیز تاکید می‌کند: با آنالیز داروهای چاقی، مشخص شده است که در این مواد که آنها هم گیاهی نیستند و به دروغ به اسم گیاهی وارد بازار شده اند، «کورتن» وجود دارد. مصرف کورتن موجب تجمع آب و الکترولیت در بدن می‌شود و به ویژه صورت انسان ورم می‌کند، به نحوی که فرد مصرف کننده گمان می‌برد چاق شده است، در حالی که با قطع مصرف کورتن، دوباره به حالت قبلی باز می‌گردد. از پیامد‌های مصرف این داروها هم می‌توان به مشکلات کلیوی اشاره کرد، چرا که کورتن علاوه بر کاهش سطح ایمنی بدن، غدد فوق کلیوی را
کم کار می‌کند.
** ترک مصرف داروهای لاغری
به گفته دکتر قدیرزاده، درمواردی، قرص‌های لاغری موجب به کما رفتن برخی از مصرف کنندگان شده و اعتیاد آور بودن این داروها نیز به اثبات رسیده است. قدیرزاده که خود درمانگر اعتیاد است، ادامه می‌دهد: بسیاری از افراد پس از مصرف داروهای لاغری، برای ترک اعتیاد از آنها به ما مراجعه می‌کنند.
وی تاکید می‌کند: حتی داروهای صد درصد گیاهی نیز بدون عوارض نیست و اگر بدون مجوز پزشک مصرف شود، حتما عوارض دارد. پزشکانی هستند که دوره طب سنتی را گذرانده‌اند و فقط آنها می‌توانند داروهای گیاهی را تجویز کنند. داروخانه‌های گیاهی هم تاسیس شده‌اند که می‌توانند داروهای مورد نیاز خود را از آنجا تهیه کرد. کارخانه‌های داروسازی هم نسبت به تولید داروهای گیاهی اقدام کرده‌اند که مجوزهای لازم را نیز دارند. به گفته قدیرزاده، بسیاری از داروهای موجود در عطاری‌ها، ناخالصی دارند و بیماران باید دقت داشته باشند، به جای مراجعه به عطاران که عموما سواد پزشکی و تخصصی ندارند، به پزشکان دارای مجوز طب سنتی مراجعه کنند.
رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی همچنین با بیان اینکه فروش دارو در عطاری‌ها ممنوع است، گفت: عطاری‌ها به هیچ وجه حق ندارند داروهای ترکیبی، دست ساز و یا کارخانه‌ای توزیع کنند.
داروهای غیر مجاز سقط جنین از دیگر داروهایی است که در عطاری‌ها پیدا می‌شود. مصرف این داروها، به گفته سازمان غذا و دارو می‌تواند به ناباروری دائمی، شوک و حتی مرگ انسان بیانجامد.
** فروش دارو در عطاری‌ها
اقبال عمومی از طب سنتی و گیاهان دارویی، با پیش فرض نادرست بی ضرر بودن آنها، باعث شده است دکان‌های عطاری که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن یافت می‌شود، بار دیگر به سرعت در تمامی شهرها فعال شوند. این روند از تجاری شدن این حرفه و سودهای کلان آنچنانی خبر می‌دهد. به علاوه اینکه شبکه‌های بی نام و مسئولیت گریز ماهواره‌ای ۲۴ ساعته هم در حال تبلیغ انواع موادی به نام دارو است که هیچ مجوزی از هیچ جا ندارند و به دروغ و دغل تحت عنوان گیاهی به مشتریان فروخته می‌شوند و حسب اتفاق بسیاری از اقلام آن در عطاری‌ها به چشم می‌خورد.
دکتر محمود خدادوست ـ مدیرکل طب سنتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این مورد به سوءاستفاده از اقبال عمومی نسبت به داروهای گیاهی اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی از عطارنماها از این راه سودجویی‌هایی می‌کنند که در جلسات و مذاکرات با صنف عطاری‌ها، این مسائل مطرح شده است.
خدادوست می‌افزاید: گیاهان دارویی یا داروهای گیاهی ممکن است بدون حساب و کتاب توسط عده‌ای استفاده شود، چون آنها فکر می‌کنند که داروهای گیاهی بی خطر و بی عار ضه است، در حالی که این باور غلط است و بسیاری از آنها ممکن است خطر و عارضه‌هایی داشته باشند و با بسیاری از داروهای شیمیایی که در طول روز استفاده می‌شود، تداخل و ایجاد مشکل کنند.
مدیرکل طب سنتی وزارت بهداشت و درمان با تاکید بر اینکه فروش دارو در عطاری‌ها ممنوع است، می‌گوید: متاسفانه شاهد این مساله هستیم که بسیاری از داروهای ترکیبی و دست ساز، در عطاری‌ها فقط رنگ و بوی گیاهی دارند و ماده تشکیل دهنده آنها شیمیایی است.
وی تاکید می‌کند: مردم نباید از عطاری‌ها درخواست داروهای گیاهی ترکیبی کنند. وی با اشاره به این که نگرانی درباره داروهای گیاهی جهانی است، تاکید می‌کند: بسیاری از افراد فکر می‌کنند که داروهای گیاهی بدون عارضه است و به همین دلیل اقبال زیادی به آن نشان می‌دهند. در کنار این موضوع تبلیغات واهی و کاذب در زمینه اثربخشی این داروها، موجب بزرگ نمایی آثار آنها می‌شود. به گفته وی، موارد زیادی از مسمومیت با داروهای گیاهی، هم در ورزشکاران و هم در افراد غیر ورزشکار دیده می‌شود که متاسفانه رو به افزایش است.
** نظارت بر عطاری‌ها
دکتر حسینعلی شهریاری ـ عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، درباره وضعیت نظارت بر عطاری‌ها می‌گوید: بر اساس قانون، متولی سلامت هموطنان‌مان، وزارت بهداشت و درمان و سازمان غذا و داروی این وزارتخانه است و طبیعتا هرگونه دخالت در این حیطه باید به وسیله این سازمان انجام گیرد.
دکتر شهریاری می‌افزاید: از آنجا که تولید و مصرف داروهای گیاهی نیز مستقیما با سلامت افراد جامعه در ارتباط است، باید این نظارت صورت گیرد و مجوز عطاری‌ها و دیگر مراکزی که با سلامت جامعه سر و کار دارند نیز باید به وسیله وزارت بهداشت و درمان صادر شود.
شهریاری که پیشتر رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی بود، از تجویز بی حد و حساب داروهای گیاهی توسط افراد غیر متخصص انتقاد می‌کند و می‌افزاید: وزارت بهداشت و درمان می‌تواند در این مورد دخالت کند، به ویژه آن که قانون برای اعمال نظارت جدی این وزارتخانه بر عطاری‌ها وجود دارد.
به گفته وی، به تصویب قانون جدید نیازی نیست و لازم است برای کاهش عوارض مصرف داروهای گیاهی، بر فعالیت عطاری‌ها، نظارت می‌شود و برخورد با متخلفان صورت گیرد.
این نماینده مجلس تبلیغات سوء از ماهواره‌ها را یکی از دلایل افزایش مصرف برخی داروها در جامعه می‌داند و می‌افزاید: بر اساس قانون می‌توان با شبکه های ماهواره‌ای برخورد کرد. در ضمن هر گونه دخالت در حوزه سلامت و تبلیغات سوء در این زمینه، بر اساس قانون با همکاری وزارت بهداشت و درمان، نیروی انتظامی، سازمان نظام پزشکی و دیگر سازمان‌های مربوطه همراه است.
شهریاری تاکید می‌کند: رسانه‌ها باید آموزش‌های لازم را در این مورد به جامعه بدهند تا تحت تاثیر تبلیغات دروغین و زیانبار ماهواره‌ها قرار نگیرند.
