وقتی زوجی فرزند می خواهند، قاعدتا باید در سال اول بعد از اقدام، بارداری اتفاق بیفتد و در صورتی که با تاخیر مواجه شود، زوج به این فکر می افتند که شاید مشکلی وجوددارد.
خوب است بدانید همیشه اولین نفری که باید برای یافتن علت ناباروری اقدام کند، مرد است چون با یک آزمایش ساده و ارزان اطلاعات بسیار خوبی از وضعیت باروری او به دست می آید و اگر و مشکلی در جواب این آزمایش وجود داشته باشد، بررسی ها آغاز می شود. در این مطلب درباره ناباروری مردان بحث می کنیم که اغلب اوقات با درمان بر می گردد ولی مواردی وجود دارد که فرد برای همیشه باروری خود را از دست می دهد. گرچه برای این موارد هم اقدام های حمایتی وجود دارد.
اولین قدم فرستادن مرد به آزمایشگاه برای انجام آزمایشی به نام اسپرموگرام از منی مرد است که در آن تمام جزییات اسپرم ها، مقدار مایع منی، حرکت رو به جلو، شکل آنها و... ارزیابی می شود. مهم ترین جزء این آزمایش مربوط به اسپرم هاست. اگر در آزمایش تعداد اسپرم ها کم گزارش شود، نام علمی «الیگواسپرم» و در صورتی که اصلا اسپرمی دیده نشود، نام علمی «آزواسپرم» به آن داده می شود.
وقتی بیماری آزواسپرم است، باید شرح حال درستی از او گرفته شود. آزواسپرمی ممکن است به دلیل استفاده از داروهای شیمی درمانی و انجام رادیوتراپی در بیماران مبتلا به سرطان، پیچش بیضه در کودکی، بیضه نهفته در بدو تولد، سابقه سرطان بیضه و... باشد. به شغل بیمار نیز باید توجه شود. افرادی که در نانوایی کار می کنند یا مدام به جکوزی می روند و به طور کلی همه افرادی که به مدت طولانی در معرض حرارت بالا هستند، بعد از مدتی دچار آزواسپرمی می شوند. بیضه ها داخل کیسه ای قرار دارند که از بدن فاصله دارد و دمای آن هم باید یکی دو درجه از دمای طبیعی بدن کمتر باشد و گرمای ناشی از کوره یا آب داغ به آنها آسیب وارد می کند.
برگشت پذیر یا برگشت ناپذیر؟
به طور کلی ناباروری در مردان ۲ نوع برگشت پذیر و برگشت ناپذیر دارد. ناباروری ناشی از واریکوسل برگشت پذیر است. اگر واریکوسل خیلی شدید باشد، احتمال برگشت ناپذیر بودن آن وجود دراد . مردانی که شیمی درمانی زیاد یا رادیوتراپی وسیع شده اند، به ندرت ممکن است باروری اولیه خود را به دست آورند. بیمارانی که به علت سرطان بیضه، بیضه شان خارج شده نیز دیگر منبعی برای تولید اسپرم ندارند و برای همیشه عقیم هستند. به همین دلیل است که معمولا قبل از خروج بیضه ها از بیمار اسپرم گرفته و به بانک اسپرم انتقال داده می شود.
این کار ۲۱ تا ۳ روز قبل از عمل جراحی انجام می گیرد. اسپرم های استخراج شده فریز می شوند و تا ۱۰ سال هم قابل استفاده هستند. در عمل های جراحی وسیع که برای برداشتن بیضه انجام می شود، لنف های اطراف نیز خارج می شوند. این کار آسیب جدی به عروق و اعصاب وارد می کند و باعث می شود تحریک و انزال بیمار از بین برود. امروزه از روش ذخیره اسپرم به عنوان یکی از روش های بقای باروری در بیمارانی که بیضه های خود را به هر دلیل از دست می دهند استفاده می شود.
علل مادرزادی
کاهی به دلایل مادرزادی یا وجود تومور، مشکل هایی در مجاری عبور از اسپرم (انسداد مجرا) ایجاد می شود که خروج آن را محدود می کند. بررسی این بیماران نشان می دهد که حجم مایع منی شان پایین است. درواقع، همه اجزای مایع منی تولید می شود ولی به اندازه کافی خارج نمی شود. این مشکل نیز قابل رفع است و با استفاده از دستگاه اندوسکوپی مجرای مسدود را باز می کنند. حتی در صورت شکست این درمان، می توان اسپرم تجمع یافته در بخشی از مجرا را جمع آوری و در لقاح خارج رحمی از آن استفاده کرد.
علل دیگر
علل زیادی وجود دارند که می توانند تولید اسپرم را کم یا کاملا مختل کنند و باعث ناباروری شوند؛ مثلا عفونت در مجاری عبوردهنده اسپرم ممکن است باعث ایجاد زخم و مانع عبور اسپرم شود مانند عفونت های منتقله از راه جنسی مثل کلامیدیا و سوزاک. مردانی که انزال رتروگراد دارند یعنی مایع منی شان به عقب برگشت پیدا می کند، به اندازه کافی اسپرم ندارند. انزال رتروگراد را در بیماران مبتلا به دیابت، افرادی دارای آسیب های نخاعی و بیمارانی که جراحی پروستات، مثانه و پیشابراه شده اند بیشتر مشاهده می کنیم.
گاهی سیستم ایمنی بدن به اشتباه آنتی بادی علیه اعضای خودی مانند اسپرم تولید می کند و اسپرم ها را از بین می برد. در بعضی از بیماران عدم تعادل هورمونی در بدن وجود دارد. برای تولید اسپرم باید به ترتیب غده هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه ها مرتب و هماهنگ کار کنند. اگر چنین هماهنگی ای وجود نداشته باشد، تولید اسپرم با مشکل مواجه خواهدشد. البته تغییرات سطح هورمونی در غده تیروئید، آدرنال و... نیز می تواند باعث تغییر در سطح هورمون های مردان و اختلال در تولید اسپرم شود، بنابراین افرادی که به یکی از مشکلات غدد مبتلا هستند و بچه دار نمی شوند، باید این مشکل را با پزشک خود مطرح کنند.
مردانی که نقص کروموزومی مانند نشانگان کلاین فلتر و کالمن دارند، دچار رشد غیرطبیعی در اندام های جنسی هستند که ناشی از اختلال در ترشح هورمون های مردانه است. چنین مردانی نابارور هم هستند. مشکل دیگر در مردان اختلالی به نام هیپوسپادیازیس است که در آن مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی قرار گرفته است. این ناهنجاری باعث ناباروری می شود. افرادی که بدنساز هستند و از داروهای استروئیدی آنابولیک استفاده می کنند، بعد از مدتی توانایی جنسی و باروری خود را از دست می دهند.
مواد شیمیایی مثل بنزن، زایلن، آفت کش ها، حلال های شیمیایی، مواد حاصل از رنگ و سرب و فلزات سنگین باعث کاهش تولید اسپرم می شود. تابش اشعه ایکس به مدت طولانی، استفاده از جکوزی و سونا به طور مکرر، دمای بیضه ها را بالا می برد و تولید اسپرم را پایین می آورد. مصرف الکل هم سطح تستوسترون خون را پایین می آورد و باعث اختلال نعوظ و کاهش تولید اسپرم می شود. دود سیگار در باروری افراد تاثیر دارد. محققان ثابت کرده اند سطح اسپرم افرادی که از توتون و تنباکو استفاده می کنند، کمتر از افرادی است که دخانیات استعمال می کنند.
دوچرخه سواری به مدت طولانی احتمال ناباروری را افزایش می دهد. فشار صندلی به کف لگن و پشت بیضه ها روی پایانه های عصبی آن قسمت تاثیر می گذارد و باعث بی حسی و اختلال در نعوظ می شود.
