خیلی از پزشکان در معاینه های اولیه علاوه بر معاینه کردن چشم ها، گوش، ریه و... زبان را هم معاینه می کنند؟! چرا که ظاهر زبان و تغییرات آن از جمله رنگ، بافت و پرزهای آن می تواند خبر از شروع یک بیماری یا ابتلا به یک بیماری دهد. این حساسیت نه تنها توسط پزشک بلکه توسط خود افراد نیز باید وجود داشته باشد.
زبان یکی از مهم ترین اعضای بدن است، اما متاسفانه خیلی از افراد وقتی با تغییرات ظاهری زبان مواجه می شوند، خیلی بی تفاوت از کنار آن می گذرند؛ در صورتی که پزشکان توصیه می کنند با هر تغییر و زایده ای که روی زبان مواجه می شوید، به آن توجه داشته باشید تا مبادا بیماری ای در کمین باشد. دکتر نصرت الله عشقیار، متخصص آسیب شناسی دهان و فک و صورت و استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه شما را با انواع بیماری های زبان ( خوش خیم و بدخیم) آشنا می کند.
از تغییرات زبان نگذریم!
به طور کلی ۶۴ درصد بدخیمی های حفره دهان در کناره طرفی خلفی ( قسمت های انتهایی زبان سمت راست و چپ) زبان بروز می کند. با این حال ضایعه های بدخیم ممکن است از یک لوکوپلاکیا یا زخم در دهان شروع شود که گاهی اوقات ممکن است به صورت یک توده یا برجستگی در دهان به وجود آید. یکی از خصوصیات بارزی که این ضایعات بدخیم در زبان دارند، این است که آنها از مراحل اولیه تا مرحله پیشرفته معمولا عاری از درد هستند.
برای همین بیمار ممکن است متوجه تغییرات ظاهری زبان نشود یا در صورت مشاهده نسبت به آنها بی توجه باشد، چون این علائم همراه با درد نیستند. برای همین بیمار زمانی به پزشک مراجعه می کند که دست کم ۹ الی ۱۰ ماه از بروز این زایده های بدخیم گذشته باشد. پس باید به تغییر رنگ زبان ( سفیدی یا قرمزی)، ایجاد زخم و توده برجسته توجه خاصی داشته باشیم و سطحی از کنارشان نگذریم.
زخم معمولی زبان یا دهان طی یک هفته تا ۱۰ روز بهبود پیدا می کند اما زخم دهانی که بیشتر از ۱۰روز طول بکشد و ازبین نرود، امکان دارد نشانه ای از سرطان دهان باشد. برای همین باید فورا به پزشک مراجعه کرد. در صورت لزوم دندانپزشک اگر به مورد مشکوکی برخورد کند بیمار را به یک متخصص آسیب شناسی دهان و فک معرفی می کند. برای تشخیص درست پزشک نمونه برداری انجام می دهد و طبق نتیجه آزمایش درمان مناسب را انتخاب می کند.
ضایعات زبانی چطور تشکیل می شوند!
ضایعه های تحریکی بر اثر یک تحریک مزمن ممکن است ایجاد شوند یعنی فرد دائما زبانش را گاز بگیرد یا دندان تیزی باعث تحریک مداوم زبان شود؛ حتی اگر پرکردگی دندان به درستی انجام نشود، ممکن است باعث به وجود آمدن این عارضه در زبان شود. با این حال این ضایعه ها ممکن است متغیر باشند اما در ابتدا آنها به سرعت رشد می کنند اما بعد از مدتی رشدشان کند می شود و در آخر متوقف می شوند و به صورت یک زایده که بیشتر به شکل یک برجستگی ملتهب هستند کنار زبان مشاهده می شوند.
زبان تان مو درآورده است؟
زبان مودار جزء زایده هایی است که در سطح پشتی زبان ( روی زبان ) ایجاد می شود و جزء ضایعات رشدی تکاملی قرار می گیرد. البته این زایده تبدیل به ضایعات بدخیم نمی شود و وقتی می گوییم زبان مودار به این معنا نیست که روی زبان مو به وجود آمده است بلکه پاپی های زبان بزرگ می شوند و حالت مویی شکل به خود می گیرند. این مشکل بیشتر در افرادی که عفونت باکتری دارند یا به صورت افراطی قهوه مصرف می کنند بروز پیدا می کند. حتی یکی از علائم ایدز در افراد همین زبان مودار است. البته ممکن است جنبه ارثی هم داشته باشد. ناگفته نماند که این پاپی های بلند رنگ پذیر هستند و ممکن است بر اثر خوردن خوراکی رنگ دار مثل قهوه رنگ زبان تغییر یابد.
شیارهای روی زبان چه می گویند؟
زبان شیار دار هم جزء این دسته از ضایعات است که روی سطح زبان فرد پر از گودال (مثل مغز) است. در این مواقع پرزهای روی زبان ملتهب، قرمز و زخم می شوند و گاهی دردناک و حساس هستند، چرا که تجمع غذا باعث سوزش و درد روی زبان می شود. برای رفع این مشکل تنها راه درمان همان مسواک زدن است؛ به این صورت که آهسته مسواک را روی سطح زبان می کشیم. پس اگر فردی مشکل خاص دهان و دندانی نداشته باشد اما روی سطح زبانش را به خوبی مسواک نزند، ممکن است گرفتار چنین مشکلات زبانی شود.
دهان تان برفک زده است؟
دسته دیگر، بیماری های عفونی زبان هستند. این بیماری می تواند شامل یک عفونت قارچی که معمولا روی سطح پشت زبان ایجاد می شود، باشد. این عفونت به صورت پلاک هایی که از سطح مخاط جدا می شود، مثل بیماری برفک ظاهر می شوند. بیماری برفک جزء بیماری های دهانی است که بیشتر در نوزادان و افراد مسن به وجود می آید، بنابراین می توان گفت این بیماری بیشتر شامل افرادی می شود که سیستم دفاعی بدن شان ضعیف یا پایین است. حتی افرادی که مشکل دیابتی دارند یا اضطراب شان زیاد است هم می توان این ضایعه دهانی یا زبانی را در آنها مشاهده کرد. برای درمان پزشک داروهای ضدبرفک یا همان داروهای ضد قارچ را تجویز می کند.
البته بیماری های عفونی دیگر هم ممکن است در قسمت پشتی زبان ایجاد شود؛ حتی بیماری ایدز هم علامت یا علامت هایی را می تواند روی زبان ایجاد کند که معمولا کناره پشتی طرفی زبان ایجاد می شود. شکل ظاهری که در این بیماری یعنی ایدز به وجود می آید، نمایان شدن پلاک های سفید رنگ است البته با این تفاوت که از روی زبان جدا نمی شوند و پشت سرهم هستند. بیماری سل هم نوع دیگری از بیماری های عفونی است که خود را به صورت زخم هایی روی زبان نشان می دهد، به همین دلیل توصیه می شود با مشاهده هر زخم، توده، برجستگی، تغییر رنگ و... در زبان حتما به پزشک مراجعه کنید.
کدام توده های زبانی سرطانی هستند؟
دسته دیگر بیماری های زبان، بیماری هایی هستند که هنوز از نظر علمی محققان نتوانسته اند دلیل مشخصی برای بروزشان پیدا کنند. مثل لوکوپلاکیا یا اریتروپلاکیا که پلاک هایی هستند که رنگ کاملا سفیدی دارند که از سطح مخاط جدا نمی شوند، به بیان دیگر اگر فرد سعی کند با کشیدن دندان یا گاز گرفتن آنها را از روی سطح زبان پاک کند، قادر به انجام این کار نیست؛ زیرا این پلاک ها ماندگار هستند.
بسیاری از ضایعات سفید از نظر کلینیکی شبیه لوکوپلاکیاست مثل برفک دهانی که به آن اشاره کردیم. از این رو برای تشخیص توصیه می شود به دندانپزشک مراجعه شود. حتی نوع دیگری از ضایعات وجود دارد که به رنگ پلاک های قرمز رنگ است. علت به وجود آمدن این زایده ها هنوز مشخص نیست اما می توان به این نکته اشاره کرد که این پتانسیل را دارند که در آینده تبدیل به ضایعات بدخیم مثل سرطان زبان شوند. به همین دلیل اگر با پلاک های قرمز یا سفیدرنگ در دهان تان به خصوص در سمت طرفی خلفی زبان ( قسمت های انتهایی زبان سمت راست و چپ) مواجه شدید حتما باید نمونه برداری انجام داده شود.
زبان تان درگیر جغرافیا شده است؟
زبان جغرافیایی به زبانی گفته می شود که کانون های قرمز همراه با حاشیه سفید رنگ روی زبان ظاهر شوند. هنوز علت خاصی برای این تغییر ظاهری زبان مشخص نشده است. اگرچه دیدن زبان جغرافیایی ممکن است نگران کننده باشد، اما هیچ مشکلی برای سلامت شخص به وجود نخواهد آورد و با هیچ عفونت و سرطانی همراه نیست. زبان جغرافیایی معمولا بدون درد است، اما گاهی می تواند باعث ناراحتی زبان یا حساسیت به مواد خاصی شود.
این شکل های جغرافیایی، اغلب در یک منطقه زبان بهبود می یابند و به ناحیه ای دیگر می روند. اگر نشانه ها و علائم این بیماری بیش از ۱۰روز باقی بمانند، بهتر است به دکتر یا دندانپزشک خود مراجعه کنید. به این افراد توصیه می شود از مصرف تنباکو و استعمال دخانیات هم پرهیز کنند. همچنین غذاهای تند و اسیدی میل نکنند.
زبان شما چه رنگی است
صورتی رنگ
زبان سالم زبانی است که رنگ صورتی یک دست داشته باشد و سطح داخلی یا همان شکمی زبان ( انتهای زبان) عروق خونی وجود داشته باشد؛ به همین دلیل کمی این قسمت از زبان قرمزتر از قسمت های دیگر زبان است. همچنین روی سطح زبان باید پاپی های ریز متمایل به قرمز رنگ دیده شود. هیچ سفیدی روی سطح زبان نباید دیده شود اما اگر سفیدی در حد بسیار کم و ناچیز باشد مشکلی نیست.
رنگ پریده
بعضی بیماری های سیستمیک مثل بیماری آنمی یا همان کم خونی فقر آهن را می توان از روی زبان تشخیص داد. به عنوان مثال افرادی که مشکل کم خونی دارند روی سطح زبان بی رنگ و صاف است یا می توان گفت رنگ پریده است. حتی سرطان خون هم می تواند علامت هایی روی زبان ایجاد کند یعنی قرمزی که به حالت خون چکان معروف است. حتی ممکن است از زبان خونی خارج شود.
بگذارید زبان تان حرف بزند!
سفیدرنگ
سفیدی زبان در بعضی مواقع نشان دهنده بیماری قارچی است. اگر زایده ها ی سفیدرنگ در طرف خلفی زبان (قسمت های انتهایی زبان سمت راست و چپ) قرار بگیرند.
سوزش زبان دارید؟
برخی افراد هستند که سوزش زبان دارند و این عارضه بیشتر در مواقعی ایجاد می شود که فرد غذای خاصی را مصرف می کند. این بیماری با درد و سوزش همراه است که ممکن است به صورت دائمی یا موقتی باشد. البته این عارضه بیشتر در زنان یائسه به دلیل تغییرات هورمونی دیده می شود. اما عوامل دیگری مثل وجود برخی عفونت ها یا خشکی دهان در بروز این مشکل دخیل هستند. با این حال برای درمان این مشکل باید حتما به دندانپزشک مراجعه کنید.
چرا سرطان زبان می گیریم؟
یکی از علت های اصلی سرطان دهان یا زبان استعمال دخانیات و استفاده از تنباکو است. محققان ارتباط مستقیمی را بین این مسئله پیدا کرده اند. پس توصیه می شود برای در امان ماندن از سرطان زبان از این کار اجتناب کنید. همچنین افرادی که کمبود ویتامینA وC دارند مستعد ابتلا به سرطان هستند. حتی افرادی که مشکل آنمی یا همان کم خونی ناشی از فقر آهن هم دارند از این موضوع مستثنا نیستند. پس توصیه می شود افراد برای حفظ سلامت زبان، سیستم ایمنی بدن شان را قوی کنند.
