رسوم اقوام ایرانی در شب‌های قدر
هر یک از اقوام ایرانی از کرد و بلوچ و فارس وعرب و ترک و ترکمن و لر و گیلکی و قشقایی و… در شب‌هاي قدر دارای آداب و آیین‌هاي ارزشمند و پرجاذبه‌اي میباشند که آشنایی با آن‌ها خالی از لطف نیست.
ماه مبارک رمضان، بافضیلت ترین و بابرکت‌ترین ماه‌ها هست؛ ماهی که خداوند متعال درهای رحمت خویش را بر بندگانش می‌گشاید و کلام او که کامل‌ترین برنامه هدایت و سعادت انسان هست، در این ماه بر پیامبر عظیم‌الشأن اسلام نازل‌شده هست.
از نیمه ماه که می‌گذریم، کم‌کم به شب‌هاي قدر که از شب‌هاي مقدس و متبرک اسلامی هست، نزدیک می شویم، این شب، شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته هست.
عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه هست؛ در این شب، مقدرات یک سال انسان‌ها و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص میشود. ملائکه در این شب بر زمین فرود می آیند، نزد امام زمان «عج» میروند و آن چه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌دارند. شب‌زنده‌داری و تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب، بسیار پیشنهاد و تأکید شده هست.
از این رو هر یک از اقوام ایرانی از کرد و بلوچ و فارس وعرب و ترک و ترکمن و لر و گیلکی و قشقایی و… در شب‌هاي قدر دارای آداب و آیین‌هاي ارزشمند و پرجاذبه‌اي میباشند که آشنایی با آن‌ها خالی از لطف نیست.
آداب و رسوم ترکمن‌ها در شب‌های قدر
ترکمن‌ها برای شب 27 ماه مبارک رمضان احترام خاصی قائل میباشند. در این شب برای پذیرایی از میهمانان که به دیدار می آیند، سفره‌هاي رنگین می‌چینند و به نام «قدر گیجه» شب قدر شادی می کنند؛
زیرا معتقدند شب قدر شب نزول قرآن بر صاحب ختمی مرتبت برای هدایت بشر هست؛ طبق آیه قرآن کریم عبادت در این شب بهتر از عبادت 1000 ماه می‌باشد که در آن شب قدر نباشد.
اضافه بر آن به اعتقاد ترکمن‌ها حضرت خضر «ع» بر کسانی ظاهر می شود که نیکوکار میباشند، پس گروهی که خود را مستحق زیارت آن حضرت میدانند تا وقت سحری به دیدار اقوام و دوستان میروند تا شاید بخت بیدار دیدار آن یار آشنا را بشارت دهد.
ضمناً در این شب خانواده‌هایي که قصد ازدواج و وصلت دارند، هدایا و نقل و شیرینی برای خانواده عروس می برند و این ایام را به آنان تبریک و شادباش می گویند. همینطور ترکمن‌ها عقیده دارند که پرداخت فطریه قبل از شب قدر ثواب بیشتری دارد، اگرچه تا پایان ماه مهلت دارند.
آداب و رسوم اهالی استان سمنان در شب‌های قدر
اهالی استان سمنان در شب‌هاي قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور یافته و با خواندن قرآن و دعاهای جوشن کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت به شب‌زنده‌داری مبادرت می‌ورزند؛ زنان نیز در این شب‌ها خرما، انواع نان محلی، شله‌زرد و غیره بین عزاداران تقسیم می کنند.
در نقاط گوناگون استان سمنان زنان و مردان در لیالی قدر همزمان با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر بر روی ظرفی از قند، نبات، نقل و یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک پیشنهاد می کنند؛ همینطور گره زدن بر روی نخ به هنگام خواندن دعای جوشن کبیر پس از قرائت هر بند از دعا توسط بعضی از زنان مرسوم هست.
در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعای جوشن کبیر ظرفی از آب حاوی زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن می‌دمند تا به‌عنوان تبرک آن را با خود به منزل ببرند.
در روستای جزن دامغان نیز در این شب‌ها دستجات زنجیرزن از مساجد و حسینیه‌هاي محل به راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه‌ها به زنجیرزنی و عزاداری می پردازند.
به گزارش تالاب :در روستای کوه زر با فرار رسیدن ۲۱ رمضان بعضی اهالی به نیت اموات خود نان فتیر پخته و بین سایرین تقسیم می کنند.
اهالی نقاط کویری استان سمنان در روز شهادت حضرت علی «ع» از انجام فعالیت‌هاي روزمره خودداری کرده و مرسوم هست که دامداران شیر دام‌هاي خود را در این روز به فقرا و نیازمندان داده یا برای تهیه افطار و پذیرایی از نمازگزاران به مساجد محل میدهند.
شب ۲۷ ماه رمضان
در باور بعضی اهالی، نزول قرآن در این شب بوده و بر این زمینه بعضی تا پاسی از شب به احیاء و شب‌زنده‌داری در مساجد می پردازند؛ از این رو زنان سمنانی، گرمساری و دامغانی در این روز به جهت شادی ناشی از کشته شدن قاتل ملعون امام علی «ع» به دست و پای خود حنا می‌بندند؛ بعضی زنان در این روز گوش دختران خود را سوراخ کرده و برای آن‌ها گوشواره می خرند.
آداب و رسوم اهالی استان گلستان در شب‌های قدر
با فرا رسیدن شب‌هاى احیاء، مردم روزه‌دار گلستان با اشتیاق فراوان در مساجد حضور می‌یابند و مراسم احیاء را با خواندن قرآن، دعاى جوشن کبیر برپا می کنند و دسته‌هاي عزادار در مساجد به سینه‌زنی و عزادارى میپردازند.
برپایی مراسم احیا شب‌هاي قدر در مسجدها، مکان‌هاي مذهبی و در بعضی منزل‌ها از دیگر مراسم مشترک بین گلستانی‌هاست.
آداب و رسوم مردم مشگین شهر در شب‌های قدر
مراسم احیا مراسم احیا از لحظات روحانی و به یاد ماندنی هست که مردم این شهرستان سعی میکنند از فیض این شب‌ها به دور نمانند؛ در شب‌هاي احیا و شهادت امیرالمؤمنین «ع»، مردم برای احیای این شب در مساجد جمع می‌شدند و به خواندن دعا و مناجات می‌پرداختند؛ اهمیت بیداری این شب در نظر مردم، آن‌قدر چندان بود که با خود غذایی به مسجد می‌آوردند.
آداب و رسوم کردستانی‌ها در شب‌هاي قدر
برپایی مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان و مصادف با لیالی قدر در مساجد، حفظ چهل حدیث از احادیث نبوی و جشن نزول قرآن کریم و مولودی‌خوانی و قصیده بردیه خوانی از دیگر آدابی هست که کردهای اهل سنت در ایام ماه مبارک رمضان به جای می‌آورند.
در کردستان و مناطق اهل سنت لیالی قدر را نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم و بیست و هفتم میدانند و تمام این شب‌ها را تا صبح بیدارند و به تلاوت قرآن و شب‌زنده‌داری و برگزاری مراسم مذهبی میپردازند و به طور کلی می توان گفت مراسم شب قدر در مناطق اهل سنت در ۱۰ شب آخر ماه رمضان آغاز شده و مردم متدین این خطه از میهن اسلامی تمام سعی خود را برای با شکوه برگزارشدن آن به کار می گیرند.
به طور کلی میتوان گفت که مراسم شب‌هاي قدر در ماه رمضان در مناطق اهل سنت شامل مراسم اعتکاف، جشن نزول قرآن، برگزاری مراسم مذهبی، نذر و نذورات و پرداخت فطریه هست و یکی از باورهای عمیق مردم اهل سنت شافعی مذهب کردستان ارادت ویژه آنان به اهل‌بیت رسول‌الله «ص» و بزرگان دینی هست که در این ماه مبارک نیز همزمان با ایام ضربت و شهادت امیرالمؤمنین علی «ع» به بحبوحه خود میرسد.
در مناطق گوناگون کردستان مردم با اکران نذورات و برپایی مراسم ویژه ادعیه خوانی و برگزاری مراسم ختم قرآن کریم ارادت خویش را به مولای متقیان اعلام کرده و زنان منزل‌دار با پختن انواع نان‌هاي سنتی در روز ۲۷ رمضان برای مراسم شب هفتم شهادت حضرت علی «ع» نذورات خود را به جای می‌آورند و این مهم هم‌اکنون نیز در جای‌جای کردستان انجام میشود.
رسوم استان گلستان در شب‌هاي قدر , رسوم کردستانی‌ها در شب‌هاي قدر
آداب و رسوم یزدی‌ها در شب‌های قدر
در شب‌هاي قدر مردم یزد نیز مثل مردم سایر مناطق کشور مراسم احیا برگزار می کنند و در
اغلب مساجد بزرگ شهر نظیر مسجد جامع کبیر، مسجد امیرچخماق، مسجد برخوردار، مسجد ریگ، مسجد ملااسماعیل، مسجد فرت، مسجد شیخداد، مسجد حظیره، مسجد صاحب‌الزمان و یا مساجدی که قداست خاصی برای آن قائل میباشند
مثل مسجد قل هواللهی و مسجد یعقوبی این مراسم برگزار میشود و در غیر این صورت در مساجد نزدیک محل زندگی‌شان قرآن بر سر میگذارند و ادعیه خاص مثل دعای توسل، دعای جوشن کبیر، ابوحمزه ثمالی، دعای مجیر، زیارت عاشورا و نمازهای هفت قل هواللهی خوانده می شود.
در شب‌هاي قدر مردم ابتدا غسل می کردند و احیا میگرفتند، در قبل مرحوم صدوقی در مسجد حظیره نمازهای صد رکعتی را می خواند و تعداد زیادی از مردم با اقتدای به ایشان، صد رکعت از نمازهای قضا شده را بدون وقفه می‌خواندند.
همینطور تسبیح‌هایي با هزار دانه در بعضی مساجد تهیه شده بود که ختم یا علی می‌گذاشتند و قبل از آن نماز مخصوصی را در چهار شب جمعه می‌خواندند و اشعاری مثل یا اله‌العالمین در باز کن/ یا امیرالمؤمنین در باز کن/ مشکلی افتاده در کار من/ با دو انگشت یدالله باز کن و همینطور سرکوه بلند فریاد کردم/ امیرالمؤمنین را یاد کردم/ امیرالمؤمنین اي شاه مردان/ دل ناشاد ما خوشحال گردان و اي خوانده تو را ولی ادرکنی/ بر تو ز نبی نص جلی ادرکنی/ دستم تهی و لطف تو بی پایان هست/ یا حضرت مرتضی علی ادرکنی، به منظور مددجستن از مولای متقیان علی «ع» خوانده می‌شد.
در این شب‌ها چاووش‌خوانی می‌خواندند که تقریباً دو صدا یا گروهی بود به طوریکه یک نفر چاووش‌خوان بود و بقیه به صورت گروهی وی را با خواندن اشعاری همراهی میکردند بعنوان مثال چاووش‌خوان میخواند: اگر خسته جانی بگو یا علی یا علی و گروه در جواب می گفتند: یا علی یا علی و در ادامه چاووشی خوان اشعاری مثل اگر ناتوانی بگو یا علی یا علی، مترس از بلا و بگو یا علی، اگر بینوایی بگو یا علی، اگر نیمه‌جانی بگو یا علی و گروه در پایان هر مصراع جواب می‌دادند: یا علی یا علی.
یکی دیگر از مراسم‌ها خواندن روضه قنبر هست و این مراسم از شب نوزدهم تا بیست و هفتم ماه مبارک رمضان اجرا می‌شد و اکنون هم کم‌وبیش در محلات شهر یزد برگزار میشود، به عبارتی؛ روضه قنبر نماد ضربت خوردن حضرت علی «ع» هست که به‌صورت نمادین توسط زن‌ها در منازل خوانده می شود و هیچ مرد یا کودک پسری نباید در این مراسم حضور داشته باشد.
یک نفر که نقش قنبر را بازی می کرد، کلاه مخصوصی به شکل درویشان بر سر می‌گذاشت و لباس سفیدی که نماد دوستی و پیروی کردن از امام علی «ع» هست می پوشید و با خواندن اشعاری در سوگ حضرت علی«ع» وارد مجلس می‌شد و مردم شروع به گریه کردن می کردند.
یک نفر هم نقش حضرت زینب «س» را بازی می کرد و لباس بلند سفید و یا گاهی سیاه بر تن می کرد، نفر دیگر نقش ام کلثوم دختر حضرت علی «ع» و یک نفر نقش نعمان جراح طبیب آن حضرت را ایفا می کردند و هرکدام با خواندن اشعاری وارد مجلس می‌شدند و نمایش گونه‌اي از چگونگی به شهادت رسیدن آن حضرت را نشان می‌دادند.
سعی می‌شد در این شب‌ها به نیازمندان، فقرا و ایتام افطاری ساده با نان و پنیر و خرما داده شود و همینطور بعضی از افراد آجیل مشکل‌گشا تهیه کرده و داستان خاصی بر آن خوانده می‌شد و آن را با روش‌هاي خاصی پاک می کردند؛
به طوریکه آجیل را در سینی‌هاي بزرگی ریخته و با درود‌وصلوات توسط زنان مؤمنه تمیز می‌شد و زوائد آن را در آب روان می‌ریختند و آجیل را میان مردم بین دو نماز اکران می کردند و مردم هم با گرفتن آجیل صلوات می‌فرستادند.
در این شب‌ها غذا هاي خاصی پخته می‌شد بعنوان مثال در محله خبرآباد یزد در این سه شب غذا هاي گوشتی مثل کیمه که مخلوطی از گوشت و سیب‌زمینی پخته بود را بین مردم توزیع میکردند.
در شهرستان تفت در شب بیست و هفتم در حسینیه “شاه ولی” مراسم نخل گردانی برگزار می‌شد و روز 21 ماه مبارک رمضان در حسینیه مهریز مراسم تعزیه‌خوانی انجام می‌شد و اکنون نیز این مراسم برگزار میشود
به طوریکه یک نفر به صورت نمادین نقش ابن ملجم را بازی می کرد و در ادامه مراسم، مردم تابوت نمادین حضرت علی «ع» را از حسینیه به طرف امامزاده مهریز همراه با سینه‌زنی و احتمالاً نخل‌برداری حرکت داده و ابن ملجم را به مجازات می رسانند.
آداب و رسوم مردم استان مرکزی در شب‌های قدر
در روزهاى تیغ یا ایام شهادت حضرت على «علیه‌السلام» که مصادف با روزهاى نوزدهم، بیستم و بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان هست مردم استان مرکزى مثل مردم سایر نقاط ایران در حزن و اندوه فرو مىروند و همۀ‌جا یکپارچه سیاه‌پوش مى شود.
کسب‌وکار و بازار یکسره تعطیل، تعزیه، عزادارى، سینه‌زنى و نوحه‌خوانى بر پا مىشود. این ایام که با شب‌هاي قدر مصادف هست مردم سرتاسر استان شب هنگام تا سحر به دعا و نیایش پروردگار مشغول مىشوند. مردم با جمع‌شدن در مساجد و تکایا و به‌خصوص مصلاى شهر به نوحه‌خوانى و سینه‌زنى پرداخته و در سوگ امام خود اشک مىریزند.
در مساجد و تکایا علماى روحانى و در مصلاى منطقه، امام‌جمعه یا عالمان برجسته شهر به وعظ مردم مىپردازند. در طول ایام شهادت حضرت على «علیه‌السلام» هر روزه دستهجات نوحه‌خوانى و سینه‌زنى در شهرها و روستاهاى استان برقرار هست.
لازم به ذکر هست که دعاى جوشن‌کبیر و بر سر گرفتن قرآن در شب‌هاى قدر از مهم ترین و متعارفترین اعمال هست. مردم معتقدند که تقدیر و سرنوشت انسان درشب قدر معلوم مىشود، بنابراین تا سحر به عبادت، خواندن قرآن، نمازهاى قضا، مستحبى و… مىپردازند.
آداب و رسوم مردم شهرستان میناب در شب‌های قدر
در شهرستان میناب به ویژه روستای کریان در 19، 20 و 21 رمضان مراسم تعزیه‌خوانی باشکوهی برگزار می شود، این تعزیه مربوط به چگونگی به شهادت رسیدن امام علی «علیه‌السلام» توسط ابن ملجم مرادی و گروه خوارج هست، برای شروع تعزیه و تجمع افراد، نوازندگان محلی، موسیقی عزا به‌وسیله دهل و ساز مینوازند.
تابوت‌هایي را از قبل آماده کرده و به محل اجرای تعزیه می‌آورند «هر زیارتگاه معمولاً یک تابوت دارد»؛ تعداد تابوت‌ها 10 عدد هست که به ترتیب کنار یکدیگر قرار میگیرند؛ این تابوت‌ها عبارت‌اند از: تابوت امام علی «علیه‌السلام» 2 عدد، تابوت حضرت فاطمه «درود‌الله علیها»، امام حسن «علیه‌السلام»، امام حسین «علیه‌السلام»، زین‌العابدین «علیه‌السلام»، امام محمدباقر «علیه‌السلام»، امام رضا «علیه‌السلام» شاه عبدالکریم و میرعمر. به علت وجود 2 زیارتگاه از حضرت علی «علیه‌السلام» در شهرستان میناب، در این روز 2 تابوت از آن حضرت وجود دارد.
به جز تابوت حضرت زهرا «درود‌الله علیها»، بقیه تابوت‌ها هر کدام یک علم دارند، با تجمع افراد و حضور تابوت‌ها و علم ها، مراسم تعزیه‌خوانی آغاز میشود؛ در پایان مراسم پارچه‌هاي رنگی را از علم ها بازکرده و پارچه سیاه به آن‌ها می‌پوشانند.
در شهرستان میناب، یک‌شب قبل از شهادت امام علی «علیه‌السلام»، خانواده‌هایي که نذر دارند، خمیر آماده کرده و نان می‌پزند؛ افراد مریض از این نان میخورند و در صورت شفا یافتن، سال آینده وسایل انجام این مراسم را تدارک می بینند.
آداب و رسوم اهالی قشم در شب‌های قدر
در نوزدهم ماه رمضان مراسم «علم شمشیری» که از قدمتی 900 ساله برخوردار هست در این جزیره برگزار می شود؛ در این مراسم شیعیان جزیره قشم علم شمشیری را با پای پیاده از شهر قشم به روستای حمیری میبرند و تا قبل از اذان مغرب به شهر برمی‌گردانند.
قشمی‌ها معتقدند که علم شمشیری از نجف اشرف به جزیره آمده و یک مشابه از آن نیز در حرم امام علی «علیه‌السلام» موجود هست؛ بر روی تکه فلزی و چوبی این علم نوشته‌هایي به خط کوفی هست، مسجد علی بن ابیطالب «علیه‌السلام» شهر قشم محل استقرار این علم هست.
آداب و رسوم اهالی شیعیان استان هرمزگان در شب‌های قدر
شیعیان استان هرمزگان شب شهادت حضرت علی «علیه‌السلام»، همانند ماه محرم، دیوارهای مساجد و حسینیه‌ها و امامزادگان را سیاه‌پوش می کنند و برای عزاداری در این اماکن جمع شده و به روضه‌خوانی و سینه‌زنی می پردازند.
علم بندی‌ها در نقاط گوناگون استان در میان شیعیان همانند مراسم ماه محرم انجام میشود و عزاداری در سوگ امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» به مدت سه شبانه‌روز ادامه می‌یابد.
آداب و رسوم مردم ساوه در شب‌های قدر
حضور پررنگ در نمازهای جماعت، شب‌زنده‌داری در لیالی قدر و شرکت در محافل انس با قرآن کریم از دیگر سنت‌هاي پسندیده‌اي هست که مردم ساوه به آن پایبندند.
آداب و رسوم اهالی کاشمر در شب‌های قدر
در ایام ماه رمضان به ویژه در روزهای 19، 21 و 23 این ماه مراسم تعزیه‌خوانی به نام شبیه‌خوانی دایر هست، مردم این شب‌ها را تا سحر احیا می‌دارند و به قرائت قرآن و نماز و دعای جوشن کبیر میپردازند و اغلب مقید به افطاری دادن در این شب‌ها میباشند.
در میان مردم این دیار در قبل‌ها مرسوم بود که پس از صرف سحری روز بیست و یکم ماه رمضان روزه‌داران پای پیاده به زیارت امامزاده سید مرتضی، برادر امام رضا «ع» که در کاشمر مدفون هست می‌رفتند.
شب بیست و هفتم ماه رمضان در میان کاشمری‌ها به شب قتل ابن ملجم مشهور هست بنابراین مردم این دیار این شب را عید می دانند و با حنا بستن به سر و دست خود و شیرینی توزیع کردن از بین رفتن قاتل مولایشان را جشن می گیرند.
از جمله عرف‌هاي مردم این دیار پختن آش توسط زنان و توزیع بین خویشان و اقوام و همسایه‌ها در ساعاتی قبل از افطار هست.
آداب و رسوم مردم بلوچستان در شب‌های قدر
در شب‌هاي قدر زنان بلوچ به صورت گروهی در منزل‌ها و مردان در مساجد به عبادت و تلاوت قرآن میپردازند، مردان خانواده سعی میکنند فرزندانشان را همراه خود به مساجد ببرند تا از سخنان مولوی که پیرامون فضیلت این ماه مبارک و احیاء و زنده داری شب‌هاي لیله‌القدر هست بهره گیرند.
آداب و رسوم شب‌های قدر در بین تشیع و اهل سنت
تشیع؛ شب‌هاي 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان را لیالی قدر می‌نامند، اما اهل سنت اضافه بر این سه شب، شب‌هاي 25، 27 و 29 این ماه را شب‌هاي قدر می دانند.
در این شب‌ها، شیعیان تا سحر بیدار می‌مثل و دعای جوشن کبیر، جوشن صغیر، نماز شب قدر خوانده و قرآن بر سر میگیرند؛ همینطور در این شب‌ها در سوگ امام علی «علیه‌السلام» مرثیه‌سرایی میکنند.
اما اهل سنت فقط قرآن میخوانند و نماز قیام الیل را در این شب‌ها برگزار می کنند؛ اهل تسنن در بندرکنگ مراسمی به نام «خیر شب قدر» دارند، در این شب تا صبح مردم بیدار می‌مثل و به عبادت مشغول میشوند.
مردم با دقت به توان مالی خود، نان، زولبیا و پول به همسایگان به ویژه فقرا می دهند و قدری نیز به ملاها و امام مسجد محل می دهند تا برای اموات آن‌ها دعا کرده و فاتحه بخواند.
