خشم در خانواده (پیامدها و شیوه های کنترل آن)

خشم مناسب ، هیجان مثبتی است که در هنگام روبه رو شدن با تهدید عاطفی ، جسمی و روانی بروز کرده ، منجر به پاسخ دفاعی ما در برابر صدمات روانی و جسمی و محافظت از خود می گردد . در مقابل ، خشم کنترل نشده می تواند پیامدهای مخربی از قبیل آسیب های جسمی (بیماری های قلبی – عروقی و فشار خون) و فردی – اجتماعی (منزوی شدن ، تشویش در زندگی خانوادگی و محیط شغلی ، اعتیاد به سیگار و مشروبات الکلی و ... ) را به دنبال داشته باشد . لذا با توجه به نقش تحریک دیگران ، مشاهده ی الگوی خشم ، عوامل جسمی و آلودگی محیطی ، می توان از مهارت های کاربردی مانند استدلال با خود ، توقف و منحرف کردن افکار خصمانه ، خود آرام سازی ، ابراز کردن و شوخ طبعی برای پیشگیری و کنترل خشم خود استفاده کرد .

بسیاری از افراد وقتی در ارتباط با فرزند یا همسرشان به اهداف و خواسته های مورد انتظار خود نمی رسند، دچار حالت خشم و عصبانیت می شوند . در حقیقت خشم یکی از پاسخ های طبیعی به فقدان است ، اما گاهی مخرب می باشد . پیامدهای سوء خشم افراد می تواند معطوف به درون (خود آن ها) یا معطوف به بیرون (فرزندان – همسر) باشد که در هر صورت مشکلاتی را در حیطه ی ارتباط با فرزند یا همسر ، اعتمادبه نفس ، از بین رفتن آرامش کانون خانواده و دیگر جوانب زندگی پدید می آورد . به منظور پیشگیری از پیامدهای مخرب خشم ، ابتدا اطلاعاتی درباره ی ماهیت ، علل و پیامدهای خشم ارایه می شود و سپس شش تکنیک کاربردی برای کنترل آن ارایه می گردد . نکته ی مورد توجه برای والدین و همسران آن است که رها شدن از یک شخصیت عصبانی ، یک باره و برای همیشه امکان پذیر نیست . آن چه شما باید بیاموزید این است که ابتدا تشخیص بدهید در چه موقعیت هایی از ارتباط با فرزند یا همسر خود عصبانی می شوید و سپس سریعا کوشش کنید جلوی آن را بگیرید تا این تجربه تکرار نشود .

ماهیت خشم :

خشم هیجانی مثبت است که در هنگام مواجه شدن با تهدید عاطفی ، جسمی و روانی بروز می کند . خشم مناسب به ما این امکان را می دهد تا از خود در مقابل صدمات و خطرهای عاطفی و جسمی محافظت کنیم . بنابراین خشم مناسب یک عکس العمل طبیعی به فقدان و ضرر و آسیب است . در پشت این خشم ، معمولا عواطف و احساسات طبیعی از قبیل حس آسیب پذیری ، ناامیدی و ترس از فقدان وجود دارد . در حقیقت خشم یک مشکل نیست ، بلکه این که ما در هنگام خشم دست به چه اقداماتی می زنیم ، ممکن است یک مشکل باشد (میدلتن و همکاران ، ۲۰۰۳) به همین دلیل مردم درباره ی خشم دچار تعارض می شوند ، چون از یک سو واکنشی طبیعی است و از سوی دیگر ، می تواند مانعی در راه رسیدن به اهدافشان باشد . در ارتباط با ماهیت و چگونگی خشم ، تحقیقات وسیعی انجام شده است که نتایج به دست آمده نشان می دهند :

۱) خشم ، هیجان رایجی است که اغلب نسبت به اشخاص مورد علاقه که به آرزوها و تمایلات ما بی اعتنایی می کنند ، احساس می شود .

۲) خشم اغلب به وسیله ی نرسیدن به آن چه می خواهیم ، برانگیخته می شود .

۳) واکنش افراد به ابراز خشم ، اغلب منفی است .

۴) اگر چه ما گاهی بعد از ابراز خشم احساس رضایت می کنیم ، اما ضرورتا به اهدافمان در بلند مدت نمی رسیم . (مرادی ، ۱۳۸۱)

با توجه به طبیعت دو بعدی خشم ، نکته ی مهم برای والدین و همسران آن است که تشخیص دهند زمانی که تجربیاتشان با خشم همراه است ، چه مشکلات و مسایلی برای آن ها و اطرافیانشان به وجود می آید .

عوامل موثر در بروز خشم :

عوامل جسمی :

افراد خشمگین ، حداقل دو مشخصه دارند که می توانند در بروز خشم موثر باشند : سیستم ضعف پاراسمپاتیک و سیستم ضعیف دفاعی

سیستم عصبی سمپاتیک در افراد خشمگین ، مرکز ترشح هورمون های اضطراب (آدرنالین و نورآدرنالین) در هنگام بروز خشم است . بر عکس سیستم پاراسمپاتیک به سبب ترشح ترکیبات شیمیایی استیل کولین اثر آرامش بخش دارد .

سیستم سمپاتیک در فرد خشمگین با کوچک ترین تحریکی فعال می شود و موجب یک سلسله تغییرات زیستی مانند برانگیختگی ، برافروختگی ، تغییر رنگ ، تپش قلب و ... در فرد می شود . همین امر موجب عصبانیت فرد شده ، او را به سمت ابراز خشم می کشاند . (مرادی ، ۱۳۸۱)

مواجه شدن با الگوهای خشم :

رابطه ی بین بروز خشم و قرار گرفتن در معرض خشونت های تلویزیونی مورد توجه قرار گرفته است . کودکانی که فیلم های خشن را در تلویزیون تماشا می کنند ، خشونت و خشم بیش تری نسبت به دیگران نشان خواهند داد . به نظر می رسد این رابطه با گذشت زمان عمیق تر خواهد شد که حاکی از تاثیر خشونت در وسایل ارتباط جمعی است . ( پور افکاری ، ۱۳۷۶)

تحریک مستقیم توسط دیگران :

بررسی ها حاکی است که بد رفتاری و اهانت کلامی دیگران غالبا عامل عمده ای در بروز خشم است . وقتی فرد خشمگین شود ، معمولا الگویی فزاینده پیدا می کند و در نتیجه حتی ضربه ای خفیف با کلامی بی اهمیت می تواند موجب تحریکات قوی شود (پورافکاری ، ۱۳۷۶)

تاثیر آلودگی های محیطی

گزارش شده است که قرار گرفتن در معرض بوهای مضر (مانند بوهای کارخانه های سازنده ی مواد شیمیایی) ممکن است موجب تحریک افراد و بروز خشم در آن ها شود . از سویی ، افرادی نیز که در معرض صداهای بلند و تحریک کننده قرار می گیرند ، خشونت مستقیم شدیدتری نسبت به افرادی که در معرض این شرایط نیستند ، از خود نشان خواهند داد .