چگونه با افراد افسرده برخورد کنیم؟

آیا کسانی که از اختلال افسردگی رنج نمی‌برند، می‌توانند دردناک‌بودن آن را درک کنند؟ آگاهی ما از افسردگی چقدر است؟ معمولا احساس غم و ناامیدی زودگذر را به افسردگی نسبت می‌دهیم، اما افسردگی، نوعی بیماری جسمی مزمن با نشانه‌هایی است که بیشترشان نامحسوس هستند. به همین دلیل فرد افسرده نمی‌تواند دردناک‌بودن این وضعیت را برای اطرافیانش اثبات کند.

علم روان‌شناسی تاکنون گام‌های بلندی در راه درمان این اختلال برداشته است، اما هنوز علت واقعی این بیماری و دلیل تأثیر یا عدم‌تأثیر درمان‌ها بر آن را نمی‌دانیم. تنها چیزی که مسلما تحمل افسردگی را راحت‌تر می‌کند، درک و آگاهی اطرافیان درباره‌ی این بیماری و حمایت آن‌ها تا رهایی فرد از چنگال آن است. اگر تاکنون در برخورد با فردی افسرده به سکوت یا نصیحت متوسل شده‌اید و فرد افسرده پذیرای آن نبوده است، وقت آن است که خودتان را آماده‌ی شناخت بیشتر این بیماری مرموز و پنهان کنید تا بهتر بتوانید از افراد افسرده‌ای که می‌شناسید حمایت کنید. در این مقاله به ۱۲ مورد از بایدها و نبایدهایی اشاره می‌کنیم که به ما می‌گویند چگونه با افراد افسرده برخورد کنیم.

۱. آماده‌ی کمک به او باشید

به‌گفته‌ی دِبورا سِرانیِ روان‌شناس، بهترین کاری که برای فرد افسرده می‌توانید بکنید، این است که آماده‌ی کمک به او باشید: «زمانی‌که با افسردگیِ خودم دست‌و‌پنجه نرم می‌کردم، شفابخش‌ترین لحظات زمانی بود که موقع گریستنم یکی از عزیزانم کنارم می‌نشست و بدون‌ اینکه چیزی بگوید، دستانم را در دستانش می‌فشرد یا جملات محبت‌آمیزی را برای آرام‌کردنم به زبان می‌آورد: تو برام ارزشمندی! هر کاری از دستم برمیاد بگو تا برات انجام بدم! ما یه راهی برای بهترکردن حال تو پیدا می‌کنیم و… .»

۲. برای تسلی‌ خاطر او گام‌های کوچکی بردارید

به‌عقیده‌ی سِرانی، اگر نمی‌توانید احساسات‌تان را در قالب کلمات به او ابراز کنید، می‌توانید با فرستادن کارت‌پستال، پیام‌کوتاه، پیام صوتی یا آشپزی‌کردن برای او، حمایت خودتان را در عمل به او نشان بدهید. این حرکات ساده که سبب ایجاد ارتباطی عاشقانه می‌شوند، روزنه‌های امیدی هستند که به رهایی فرد از حالت افسردگی کمک می‌کنند.

۳. قضاوت یا انتقاد نکنید

حرف‌هایی که به فرد افسرده می‌زنید، بر او تأثیر می‌گذارند. قدرت این حرف‌ها و اثرشان را دست‌کم نگیرید. سِرانی می‌گوید از گفتن جملاتی نظیر این اجتناب کنید: «تو فقط باید دیدگاهت رو عوض کنی و به‌جای نیمه‌ی خالی لیوان به نیمه‌ی پُرش نگاه کنی» یا «فکر کنم همه‌ی مشکلات تو مال فکراییه که تو سرت داری. اگه از اتاقت بیای بیرون و بری تو اجتماع، طرز فکرت عوض میشه».

معنای این جملات این است که فرد افسرده توانایی کنترل احساسات خود را دارد به انتخاب خودش می‌خواهد افسرده باشد! این جملات نه‌تنها غیراحساسی و نامهربانانه هستند، بلکه می‌توانند انزوای فرد افسرده را تشدید کنند.

۴. رویکرد خشک و جدی را کنار بگذارید

بسیاری از افراد تصور می‌کنند سخت‌گیری در برابر فرد افسرده سبب رفع افسردگی یا ترغیب او به ازسرگیری رفتارهای مثبت می‌شود. کسانی که این رویکرد را در پیش می‌گیرند، به‌عمد در مقابل عضو افسرده‌ی خانواده بی‌حوصلگی می‌کنند، حریم او را نادیده می‌گیرند، سکوت می‌کنند، بی‌احساس می‌شوند یا حتی با او اتمام‌ حجت می‌کنند: «بهتره از فکر افسردگی بیای بیرون وگرنه رهات می‌کنم.» اما فراموش نکنید که بیهودگی و آسیب‌زاییِ این روش، درست به همان اندازه‌ای است که فردی مبتلا به سرطان را نادیده بگیرید یا کمک‌تان را از او دریغ کنید. این کار هیچ نفعی برای این افراد ندارد.

۵. درد آنها را کوچک جلوه ندهید

«تو بیش‌از‌حد حساسی» یا «چرا با هر مسئله‌ی بی‌اهمیتی به‌هم می‌ریزی؟» با گفتن این جملات باعث خجالت و سرافکندگی فرد افسرده می‌شوید، وضعیت ناخوشایندش را انکار می‌کنید و این حقیقت را نادیده می‌گیرید که او با اختلالی دشوار و پنهان دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، نه بی‌حالی یا ضعف شخصیتی.

۶. از نصیحت‌ بیجا دوری کنید

نصیحت‌کردنِ کسانی که دوست‌شان داریم طبیعی به‌نظر می‌رسد. هر زمان که یکی از عزیزان ما دوره‌ی سختی را پشت سر می‌گذارد، با همه‌ی وجود می‌خواهیم مرهم دل‌شکستگی او باشیم.

سِرانی هشدار می‌دهد: «بااینکه فرد افسرده به راهنمایی احتیاج دارد، بیان این حقیقت به خود او اشتباه است و مشکل را از آنچه هست بدتر می‌کند. بهتر است به‌جای این کار از او بپرسید: «برای بهترشدن حال تو چه کاری از دست من برمی‌آید؟» زمانی که خود فرد از شما درخواست کمک کند، یعنی تمایل دارد راهنمایی‌اش کنید، بدون‌ اینکه احساس کند راهنمایی شما سبب تحقیر او می‌شود.»

۷. از مقایسه‌کردن اجتناب کنید

همان‌طور که سِرانی می‌گوید، گفتن اینکه حالِ فرد افسرده را درک می‌کنید، هیچ فایده‌ای ندارد، مگر اینکه خودتان هم تجربه‌ی افسردگی داشته باشید. وقتی این حرف را می‌زنید، قطعا نیت شما کمک‌کردن به فرد افسرده است برای اینکه در ناامیدی غرق نشود و احساس تنهایی نکند، اما مقایسه‌کردن، صحبت شما دو نفر را قطع می‌کند. به‌علاوه باعث می‌شود گمان کنید تجربه‌ی تلخ او کم‌اهمیت است.

۸. بیشتر درباره‌ی افسردگی بدانید

با بالابردن آگاهی‌تان از افسردگی می‌توانید جلوی واکنش‌های اشتباه و برداشت‌های غلط را بگیرید. وقتی بتوانید نشانه‌های افسردگی، دوره و عواقب این اختلال را درک کنید، بهتر می‌توانید فرد مبتلا را حمایت کنید.

برای مثال، برخی افراد فرض می‌کنند که اگر فرد افسرده یک روز را به‌خوبی پشت سر بگذارد، پس درمان شده است. به گفته‌ی سِرانی، افسردگی، بیماری ثابتی نیست. نشانه‌های این بیماری فرازوفرود دارد و بسیاری از افرادی که خودشان این بیماری را از سر نگذرانده باشند، متوجه این موضوع نمی‌شوند. بزرگ‌سالی که احساس ناامیدی می‌کند، هنوز قادر است با شنیدن لطیفه‌ای بخندد و دانش‌آموزی که مأیوس است، باز هم می‌تواند به مدرسه برود، نمرات خوب بگیرد و حتی مأیوس هم به‌ نظر نرسد.

حقیقت این است که نشانه‌های افسردگی به‌صورت موذیانه‌ای در فرد مبتلا وجود دارند و [لزوما] قابل‌رؤیت نیستند. بنابراین مهم است که بدانید افسردگی گستره‌ی وسیع و اغلب نامحسوسی دارد.

۹. صبور باشید

سِرانی باور دارد که صبر، بخش اساسی حمایت شما از فرد افسرده است. وقتی در برخورد با فرد افسرده صبور باشید، به او نشان می‌دهید که فرقی نمی‌کند سختی‌های این راه چقدر طول بکشند؛ شما در کنار او خواهید ماند: از بروز نشانه‌ها گرفته تا درمان.

صبر نتیجه‌ی قدرتمندی دارد و با خود امید را به ارمغان می‌آورد و امید برای فرد افسرده‌ای که حامی صبوری نداشته باشد، دست‌نیافتنی به‌ نظر می‌رسد.

گاهی‌ اوقات، حمایت از فرد افسرده کار سختی است. «چی بهش بگم؟ چی بهش نگم؟ چه کار کنم؟ چه کار نکنم؟»

فراموش نکنید همین‌که همیشه آماده‌ی کمک به فرد افسرده باشید و از او بپرسید به چه نحوی می‌توانید به او کمک کنید، موهبتی شگفت‌انگیز برایش خواهد بود.

۱۰. عبارتِ «تو غیرقابل‌تحملی» را دور بیندازید

وقتی فرد افسرده عبارت «تو غیرقابل‌تحملی» را می‌شنود، به‌ویژه از زبان نزدیکانش، دچار احساس گناه، اضطراب و اندوهی جان‌فرسا می‌شود. افرادی که دچار افسردگی هستند، درخصوص نحوه‌ی دوست‌داشته‌شدن و حمایت‌شدن از سوی اطرافیان، ایده‌های متفاوتی دارند. بنابراین شنیدنِ «من نمی‌تونم با تو سروکله بزنم» یا جملات دیگری با همین موضوع از سوی کسی که مورد علاقه و اعتماد فرد افسرده است، برای او به این معناست که همه‌ی نزدیکان همین نظر را درباره‌ی او و وضعیتش دارند.

لحظه‌ای تصور کنید که از زبان هریک از افراد موردعلاقه‌تان این جمله را بشنوید: «تو غیرقابل‌تحملی!» احساسی که پیدا خواهید کرد، همان بلایی است که افسردگی به سر فرد مبتلا می‌آورد و باعث می‌شود خودش را سربار همه‌‌ی اطرافیانش بداند.

نمی‌گوییم منبع همیشگیِ حمایت عاطفی برای فردی افسرده باشید، چون وظیفه‌ی شما مراقبت از سلامت روانی دیگران نیست، اما برای مراقبت از خودتان، آن‌هم بدون سرافکنده‌کردن عزیز افسرده‌تان، راه خوب دیگری هست: تجدیدنظر درباره‌ی نحوه‌ی سخن‌‌گفتن‌تان با او. مثلا می‌توانید بگویید: «نمی‌خوام بهت تحمیل کنم که درباره‌ی این موضوع فقط با من حرف بزنی» یا با فرد افسرده درخصوص رفتارهای خاصی صحبت کنید که دوست دارید کنار بگذارد یا تغییرشان بدهد.

مثبت‌ اندیشی و امیدبخشی هم می‌توانند مفید باشند: «دوست دارم تا این ایمیل رو برای رئیسم می‌فرستم، بری بیرون یه کم قدم بزنی. من بهت افتخار می‌کنم که مراقب خودتی و ازت واقعا ممنونم که باعث می‌شی منم احساس کنم پشتیبان دارم.»

۱۱. فرد افسرده را به‌خاطر منفی‌نگری سرافکنده نکنید

افسردگی، دنیا را از دید فرد مبتلا به چشم‌اندازی منفی تبدیل می‌کند. فرد در دوره‌های افسردگی با احساسات منفی بهتر رابطه برقرار می‌کند تا با احساسات مثبت. برای مثال، اگر رئیس در محل کار از فردی افسرده تعریف کند، تلاش آن فرد برای دستیابی به حس مثبت غرور یا سپاس، بیهوده خواهد بود. هنگام افسردگی، وقتی حرف از تعریف و تمجید به میان می‌آید، فرد به‌سختی می‌تواند حس مثبتی پیدا کند. برعکس، اگر کسی از فرد افسرده انتقاد کند، پذیرفتن احساس خشم، ناامیدی و گناه برایش آسان‌تر است.

منفی‌نگری و اجتناب از مثبت‌اندیشی به‌انتخاب فرد افسرده نیست. مثبت‌اندیشی به‌معنای واقعی کلمه برای فرد افسرده دست‌نیافتنی است.

۱۲. افسردگی را به‌معنای غمگین‌بودن ندانید

افسردگی حالتی با مجموعه‌ی متنوعی از نشانه‌هاست: خستگی، اختلال فکری، اختلال خواب، اضطراب، بی‌‌قراری، ازدست‌دادن علاقه، تمرکز، اشتها، وزن و… . همه‌ی این‌ها نشانه‌هایی از افسردگی هستند.

برای مثال، کج‌خلقی نشانه‌ی بسیار متداولی است که اگر فرد افسرده آن را داشته باشد، به‌ندرت علاقه‌ای از خود نشان می‌دهد.

به‌طور طبیعی، مهربان‌بودن با فرد کج‌خلق سخت است، اما بزرگ‌سالان می‌توانند رفتار خودشان را تاحدی کنترل کنند. بنابراین نباید فکر کنید که فقط به این خاطر که فردی افسرده است، مجبورید رفتار بد او را تحمل کنید، اما بد نیست بدانید که کنترل کج‌خلقیِ ناشی از افسردگی گاهی به‌سختیِ کنترل غم یا بی‌خوابی است.

نکته‌ی پایانی

«کسی که به افسردگی مبتلاست در دنیای دیگری زندگی می‌کند. قوانینی که بر دنیای دیگران حاکم‌اند، در دنیای او وجود ندارند. احاطه‌شدن با نزدیکانی که مشکلات فرد افسرده را باور نمی‌کنند، دردناک است؛ دردناک‌تر این است که فرد افسرده نمی‌تواند واقعیت‌های دنیای خودش را برای دیگران توضیح بدهد. فراموش نکنید که در دنیایی که ناخواسته غرق آن شده‌ایم، تفکر منطقی جایی ندارد.

افسردگیِ من به‌خوبی تحت کنترل است، بااین‌حال همچنان روزهای بسیار بدی را پشت سر می‌گذارم و حتی در روزهای عادی، زمان و انرژی زیادی را صرف کنترل خلق‌وخو، خواب، رژیم غذایی، میزان فعالیت و روابطم می‌کنم تا بتوانم به وظایفم عمل کنم. لازمه‌ی عشق به کسی که از افسردگی رنج می‌برد، تلاش، صبر و دل‌سوزی است. کار سختی است و شکی در آن نیست. اما من و همه‌ی کسانی که با این بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، لیاقت محبت و دوستی را داریم. ما به صبر، دل‌سوزی و عشق شما نیاز داریم و وقتی روز، هفته یا ماه سختی را پشت سر می‌گذاریم، نیازمان به حمایت شما بیشتر هم می‌شود. می‌دانم منصفانه نیست. می‌دانم سخت است. اما فراموش نکنید عشق‌تان در دل ماست، برایمان ارزشمند هستید و قدردان حمایت‌هایتان هستیم. من از داشتن چنین عزیزانی در زندگی‌ام بی‌نهایت احساس خوش‌بختی می‌کنم.»