اشتباهات رژیم های تحت عنوان سلامتی و یا لاغری از نگاه طب اسلامی، ایرانی

چرا برای همه افراد، رژیم های غذایی یکسان و مشابهی داده می شود و شخصی که کالری دریافتی زیادی داشته است، به یکباره از مصرف بسیاری از مواد غذایی منع می شود؟ برای پاسخ دادن به این سوالات و ارائه رژیم غذایی مناسب از دیدگاه طب سنتی ابتدا باید مواد غذایی و رژیم های نامناسب لاغری و پیامدهای آن را بررسی کرد.

تنها محاسبه کالری:

دکتر سید سعید اسماعیلی متخصص طب سنتی و پژوهشگر در این زمینه با اشاره به اشکالات رژیم های لاغری که مبتنی بر طب رایج ارائه می شود به خراسان گفت: در این شیوه معمولاً برای تمام افراد بدون در نظر گرفتن شرایط خاص آن ها، رژیم غذایی ارائه می شود که مبنای آن صرفاً محاسبه کالری و کاهش میزان کالری دریافتی است. بسیاری از افرادی که از این رژیم استفاده می کنند، بعد از مدتی دچار افسردگی می شوند و حتی در مواردی اقدام به خودکشی در آن ها دیده می شود. این افراد فشار روانی زیادی را تحمل می کنند و علاوه بر آن عوارض جسمی از قبیل ریزش مو و مشکلات پوستی به سراغشان می آید.بروز این عوارض عمدتا ً به این دلیل است که شرایط ویژه افراد در نظر گرفته نمی شود و تنها بر اساس یک سری فرمول های از پیش  تعیین شده میزان کالری دریافتی فرد محاسبه و به او توصیه می شود که مثلاً به اندازه یک کف دست نان و به اندازه یک قوطی کبریت پنیر به عنوان صبحانه مصرف کند؛ یا مواد غذا را با ترازو وزن کند و بیشتر از یک اندازه مشخص را مصرف نکند.این افراد بعد از مدتی از این رژیم های سخت خسته می شوند و اگرچه ممکن است کاهش وزن زیادی هم داشته باشند اما باکنارگذاشتن رژیم، ولع زیادی برای خوردن به سراغشان می آید و دوباره به وزن قبلی باز می گردند.

حذف وعده شام:

مشکل دیگر این رژیم ها، حذف وعده شام است که افراد با حذف وعده شام از برنامه غذایی معمولاً وزنشان کم می شود اما همچنان که در روایات نیز آمده است ترک وعده شام باعث ضعف بدن می شود. بسیاری از افرادی که با مشکلاتی مانند ریزش مو یا ضعف قوای عمومی به ما مراجعه می کنند و شرح حال آن ها گرفته می شود، افرادی هستند که در دوره ای چنین رژیم های غذایی را به کار برده و متاسفانه با ضعف عصبی و عضلانی و حالت شبه افسردگی مواجه شده اند.

اضافه کردن وعده های غذایی:

اما اشکال بعدی این گونه رژیم ها اضافه کردن وعده های غذایی است؛ در واقع به افراد توصیه می شود به جای مصرف ۳ وعده غذایی، ۵ یا ۶ وعده غذایی را با حجم کم مصرف کنند. اشکال عمده این روش این است که دستگاه گوارش و کبد زمان کافی برای هضم و جذب غذا پیدا نمی کند و چون مرتب در حال فعالیت است، فرصت کافی برای استراحت و دفع فضولات را ندارد.این روش از دیدگاه طب سنتی و اسلامی نادرست تلقی می شود.

وی می افزاید: نکته قابل توجه آن است که بعضی از رژیم های غذایی که به نام طب سنتی یا اسلامی رواج پیدا کرده است نه در طب سنتی و نه در طب اسلامی جایگاهی ندارد و افراد به اشتباه آن را به طب اسلامی یا سنتی منسوب می کنند.به عنوان نمونه می توان به رژیم های غذایی اشاره کرد که افراد را از مصرف گوشت یا غذاهای حیوانی منع می کند، در این زمینه باید گفت که نه در آیات و روایات ونه در هیچ یک از کتاب های طب سنتی و اسلامی برای این نوع رژیم غذایی مستنداتی وجود ندارد.حتی در روایات توصیه های فراوانی به مصرف گوشت شده است و پیامبر اکرم(ص) گوشت را بهترین خوراکی ها در دنیا و آخرت می دانند و حتی از« لحم طری-گوشت تازه» به عنوان غذای بهشتیان یاد می شود.یا در آیه ای از نهر شیر در بهشت یاد می شود در حالی که بعضی افراد به نام طب سنتی، اسلامی مردم را از خوردن لبنیات به طور کامل منع می کنند. این توصیه ها که به طور کلی مردم را از مصرف گوشت یا لبنیات منع کنیم نه در طب ایرانی و نه در طب اسلامی جایگاهی ندارد و کار معقولی نیست.این رژیم ها به مکاتب هندی با گرایش های خاص مذهبی برمی گردد که به عنوان مثال افراد را از مصرف گوشت منع می کند و متاسفانه به نوعی در رژیم های غذایی ایرانی تاثیر گذاشته است و بعضی بدون توجه به خاستگاه آن چنین توصیه هایی می کنند و گاه آن را به رژیم غذایی اسلامی و طب سنتی ایران منتسب می کنند که در واقع هیچ مبنایی ندارد و باید اصلاح شود.

آنچه در طب اسلامی و ایرانی توصیه شده این است که افراد غذا را بر اساس مزاجی که دارد، مصرف کنند. در این رژیم ممکن است فردی از مصرف بعضی از مواد غذایی برای مدتی منع شود اما این توصیه برای عموم نیست. به عنوان مثال ممکن است افرادی که مزاج سردی دارند از مصرف بعضی از فرآورده های لبنی مانند دوغ و ماست منع شوند اما منع مطلق آن برای همه افراد به هیچ وجه جایگاهی ندارد.امروزه رژیم های غذایی دیگری تحت عنوان آب درمانی یا عسل درمانی و موارد مشابه آن وجود دارد که در دوره های طولانی ۳۰ تا ۴۰ روزه فرد باید تنها از آب یا ماده غذایی دیگر استفاده کند.در این موارد نیز باید گفت هیچ مدرکی برای تایید این نوع رژیم های غذایی نداریم و برخی از این رژیم ها ممکن است عوارض بسیار شدیدی داشته باشد.

اصل کلی:

در تمام دستورات اسلام یک اصل کلی بر مبنای آیه و جعلناکم امة وسطاً وجود دارد یعنی خداوند امت اسلام را امت معتدل قرار داده است.از این رو در همه موارد از جمله در تغذیه باید از افراط و تفریط پرهیز کرد.همان طور که زیاد خوردن گوشت عوارض دارد و در روایات داریم که می فرمایند: شکم  خود را قبرستان حیوانات نکنید، نخوردن گوشت هم توصیه نشده حتی گفته شده است اگر کسی تا ۴۰ روز گوشت پیدا نکرد و توان مالی برای خرید آن را نداشت ، قرض کند و گوشت بخرد که خداوند -ان شاءا...- قرض او را ادا می کند. بنابر توصیه های دینی مشخص می شود که اسلام افراط و تفریط را نمی پذیرد و در کتب معتبر طب سنتی هم مانند آثار ابن سینا، رازی، جورجانی و... نیز افراط و تفریط در رژیم غذایی دیده نمی شود و رعایت اعتدال در نظر گرفته شده است.نکته دیگر که به خصوص در روایات به آن پرداخته شده، این است که نباید عادت های غذایی مردم را به یک باره تغییر داد.به عنوان مثال اگر کسی هفته ای ۷ روز از برنج استفاده می کند نباید او را به یکباره از مصرف برنج منع کرد زیرا دچار مشکل می شود.در بررسی که انجام داده ایم مشخص شد افرادی که عادت به مصرف برنج داشته اند و به طور ناگهانی مصرف آن را قطع کردند، دچار ریزش مو شدند.بنابراین اگر قرار است فردی ماده غذایی را کمتر مصرف کند باید به تدریج این کار را انجام دهد. به عنوان مثال به چنین فردی توصیه می شود که به مرور وعده های مصرف برنج خود را به ۵ و ۴و... تقلیل دهد.

این متخصص طب سنتی در ادامه صحبت های خود افزود: حتی نباید عادت ناپسند غذایی مردم را به یکباره تغییر داد.به عنوان مثال اگر کودکی به مصرف پفک علاقه دارد و با این که می دانیم مصرف این ماده مضر است اما نباید یکباره او را از مصرف پفک منع کرد. بلکه والدین باید به تدریج در برنامه غذایی وی خوراکی های مفید و خوشمزه دیگری را جایگزین کنند و در اختیار کودک قرار دهند تا به تدریج عادت او تغییر کند.تغییر عادت کار بسیار سختی است و نیاز به حوصله و صبر زیاد دارد و صرفاً با دستور دادن عادت غذایی مردم تغییر نمی کند.وی می افزاید:  همان طور که باید عادت های بد غذایی مردم را به تدریج تغییر داد باید عادت های خوب غذایی مردم را تقویت کرد.به عنوان مثال نباید مردم را از مصرف مواد غذایی مفید مانند گوشت و لبنیات منع کرد.اگر چه ممکن است به عنوان مثال ما غذاهای سرد را از رژیم غذایی فردی که دچار افزایش بلغم یا سردی مزاج شده است کم کنیم یا فردی را که در وی گرمی مزاج و صفرا افزایش یافته است از خوردن غذاهای گرم مانند خرما، عسل و ادویه جات منع کنیم اما این توصیه را نمی توان برای عموم مردم داشت.

مهمترین توصیه های عمومی تغذیه:

توصیه های عمومی منع مصرف برای بعضی از مواد محدود و در مواردی است که ماده غذایی ضرر دارد.به عنوان مثال این توصیه ها برای منع از مصرف غذاهایی مانند کالباس ،سوسیس، بعضی کنسروها، چیپس و پفک است که می توان از عموم مردم خواست تا حد امکان از این مواد مصرف نکنند ولی برای مواد غذایی معمولی نمی توان توصیه منع مصرف کلی و عمومی داشت.