تنگی کانال نخاع: ۹ نکته درباره علائم، علت و درمان تنگی کانال نخاع
برخی از آدم‌های مبتلا به تنگی کانال نخاع ممکن است دچار هیچ علامت بیماری نباشند. ولی سایر بیماران ممکن است به درد، گزگز، کرختی، و ضعف ماهیچه مبتلا شوند. این علائم به مرور زمان می‌توانند وخیم‌تر شوند.
تنگی کانال نخاع، بیش از همه، معمولا در اثر تغییرات فرسایشی ستون فقرات، ناشی از بروز آرتروز، اتفاق می‌افتد. پزشک معالج ممکن است در موارد شدید تنگی کانال نخاع، جهت ایجاد فضای اضافه برای نخاع یا عصب‌ها به انجام عمل جراحی متوسل شود.
۱. انواع تنگی کانال نخاع
انواع تنگی کانال نخاع بر اساس ناحیه‌ای از ستون فقرات که دچار این وضعیت شده باشد، طبقه‌بندی می‌شوند. یک بیمار ممکن است به بیش از یک نوع از این بیماری دچار شود. دو نوع اصلی تنگی کانال نخاع عبارت هستند از:
الف. تنگی کانال نخاعی گردن – در این وضعیت، بخشی از ستون فقرات در ناحیه‌ی گردن باریک می‌شود.
ب. تنگی کانال نخاعی کمر – در این وضعیت، بخشی از ستون فقرات در ناحیه‌ی کمر باریک می‌شود. این وضعیت شایع‌ترین نوع تنگی کانال نخاع به شمار می‌رود.
۲. علائم
بسیاری از آدم‌ها پس از انجام ام‌آر‌آی یا سی‌تی اسکن متوجه‌ی ابتلا به تنگی کانال نخاع می‌شوند – در حالی که هیچ علامت بیماری را تجربه نکرده‌اند. بعد از بروز علائم، معمولا وضعیت بیمار به تدریج و به مرور زمان وخیم‌تر می‌شود. علائم این بیماری بر اساس موقعیت تنگی کانال نخاع و نوع عصب آسیب دیده متفاوت هستند.
در گردن (تنگی کانال نخاعی گردن)
الف. احساس کرختی و گزگز در دست، بازو، ساق پا، و روی پا
ب. احساس ضعف در دست، بازو، ساق پا، و روی پا
پ. بروز مشکلاتی در راه رفتن و حفظ تعادل
ت. درد گردن
ث. در موارد شدید، اختلال در اجابت مزاج یا ادرار (بی‌اختیاری و احساس نیاز فوری به دفع ادرار)
در قسمت پایین کمر (تنگی کانال نخاعی کمر)
الف. احساس کرختی یا گزگز در ساق پا یا روی پا
ب. احساس ضعف در ساق پا یا روی پا
پ. احساس درد یا گرفتگی در یک یا هر دو پا، هنگام ایستادن به مدت طولانی یا هنگام راه رفتن که معمولا با خم شدن یا نشستن تسکین می‌یابد
ت. کمر درد
۳. علت‌ها
ستون فقرات از گردن تا پایین کمر گسترش یافته است. استخوان‌های ستون فقرات باعث تشکیل کانال نخاعی می‌شوند که از نخاع (عصب‌ها) محافظت می‌کنند.
برخی از آدم‌ها به صورت مادرزادی دارای کانال نخاعی کوچکی هستند. ولی بیش‌تر موارد تنگی کانال نخاع هنگامی اتفاق می‌افتد که عاملی باعث باریک شدن فضای ورودی داخل ستون فقرات شده باشد. علت‌های بروز تنگی کانال نخاع ممکن است شامل موارد زیر باشند:
الف. رشد بیش از اندازه‌ی استخوان – آسیب‌های فرسایش ناشی از آرتروز در استخوان‌های ستون فقرات می‌تواند باعث تشکیل خار استخوانی شوند. خارهای استخوانی می‌توانند داخل کانال نخاعی رشد کنند. بیماری پاژه استخوان نیز که معمولا بزرگسالان را مبتلا می‌کند، می‌تواند باعث رشد بیش از اندازه‌ی استخوان در ستون فقرات شود.
ب. فتق دیسک – بالشتک‌های نرمی که به عنوان ضربه‌گیر میان مهره‌ها عمل می‌کنند، با افزایش سن به تدریج خشک و فرسوده می‌شود. ایجاد ترک‌هایی در بخش خارجی دیسک‌ها ممکن است باعث شود برخی از مواد نرم داخل دیسک به بیرون راه پیدا کند و بر نخاع با عصب‌ها فشار بیاورد.
پ. ضخیم شدن رباط‌ها – تارهای محکمی که استخوان‌های ستون فقرات را در کنار هم نگه می‌دارند، ممکن است به مرور زمان دچار سفتی و ضخامت شوند. رباط‌های ضخیم شده می‌توانند در کانال نخاعی برجستگی ایجاد کنند.
ت. تومور – داخل نخاع، داخل غشایی که نخاع را پوشش می‌دهد، یا در فضای میان نخاع و مهره‌ها ممکن است تومور ایجاد شود. ایجاد تومور در این نواحی آن‌چنان شایع نیست، و با استفاده از تصویربرداری از ستون فقرات به وسیله‌ی ام‌آر‌آی یا سی‌تی اسکن می‌توان به وجود آن پی برد.
ث. آسیب‌های نخاعی – حوادث رانندگی یا سایر ضربه‌ها می‌توانند باعث تغییر مکان یا ایجاد شکستگی در یک یا چند مهره شوند. جا به جایی استخوان ناشی از شکستگی در ستون فقرات ممکن است به محتویات کانال نخاعی آسیب وارد کند. تورم بافت‌های مجاور، فورا پس از انجام عمل جراحی کمر نیز می‌تواند باعث وارد آمدن فشار بر نخاع یا عصب‌ها شود.
۴. عوامل خطر
بیش‌تر آدم‌های مبتلا به تنگی کانال نخاع بالای ۵۰ سال سن دارند. با این‌که تغییرات تباه کننده (فرسایشی) می‌توانند باعث بروز تنگی کانال نخاع در جوان‌ترها شوند، سایر علت‌ها نیاز به بررسی بیش‌تری دارند. این علت‌ها ممکن است شامل وارد آمدن ضربه، ناهنجاری مادرزادی در ستون فقرات نظیر کژپشتی، و بیماری‌های ژنتیکی باشند که بر فرایند رشد استخوان و ماهیچه در سراسر بدن تاثیر می‌گذارند. تصویربرداری از ستون فقرات می‌تواند علت‌های بروز این وضعیت را از یکدیگر متمایز کند.
۵. عوارض بیماری
عدم درمان موارد شدید تنگی کانال نخاع (به ندرت) ممکن است باعث پیشرفت بیماری و ایجاد برخی عوارض دائمی شوند، از جمله
الف. بی‌حسی و کرختی
ب. ضعف
پ. مشکل در حفظ تعادل
ت. بی‌اختیاری
ث. فلج
۶. تشخیص
جهت تشخیص تنگی کانال نخاع، پزشک معالج ممکن است سوال‌هایی درباره‌ی نشانه‌ها و علائم بیماری بپرسد، سابقه‌ی پزشکی بیمار را بررسی کند، و به انجام معاینه‌های بدنی بپردازد. هم‌چنین، پزشک ممکن است جهت کمک به تشخیص دقیق علت نشانه‌ها و علائم بیماری از آزمایش‌های تصویربرداری متعددی استفاده کنید.
آزمایش‌های تصویربرداری
برای کمک به تشخیص تنگی کانال نخاع، پزشک معالج آزمایش‌های زیر را به عمل می‌آورد:
الف. تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس – تصویر رادیولوژی از کمر می‌تواند تغییرات استخوانی از قبیل ایجاد خار استخوانی را نمایان کند؛ چنین تغییراتی ممکن است باعث باریک شدن فضای داخل کانال نخاعی شود. برای تهیه‌ی هر تصویر رادیولوژی، بدن در معرض مقدار اندکی پرتو قرار می‌گیرد.
ب. ام‌آر‌آی – در این روش تصویربرداری، از امواج رادیویی و مغناطیسی قدرتمند برای تهیه‌ی تصاویر مقطعی از ستون فقرات استفاده می‌شود. این آزمایش می‌تواند آسیب وارده را بر دیسک‌ها و رباط‌ها، و هم‌چنین وجود تومور را شناسایی کند. از همه مهم‌تر این‌که، با استفاده از ام‌آر‌آی محل دقیق وارد آمدن فشار بر عصب‌های داخل نخاع نیز تعیین می‌شود.
پ. سی‌تی اسکن یا سی‌تی میلوگرام – چنان‌چه امکان انجام ام‌آر‌آی وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است از سی‌تی اسکن استفاده کند؛ سی‌تی اسکن نوعی آزمایش تصویربرداری است که طی آن، تصاویر رادیولوژی از زوایای مختلف با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا تصاویر دقیق و مقطعی از بدن ایجاد شوند. در سی‌تی میلوگرام، بعد از تزریق ماده‌ی حاجب به بیمار، سی‌تی اسکن انجام می‌شود. ماده‌ی رنگی وضعیت نخاع و عصب‌ها را به شکل برجسته نشان می‌دهد، و می‌تواند فتق دیسک، خار استخوانی، و تومورها را به خوبی نشان دهد.
۷. درمان
انتخاب روش‌های درمانی برای تنگی کانال نخاع به موقعیت تنگی کانال و شدت علائم و نشانه‌های بیماری بستگی دارد.
درباره‌ی مناسب‌ترین روش‌های درمانی برای وضعیت‌تان با پزشک مشورت کنید. چنان‌چه علائم‌تان خفیف هستید، یا علائم چندانی را تجربه نکرده‌اید، پزشک معالج ممکن است وضعیت‌تان را طی جلسه‌ها و معاینه‌های مرتب زیر نظر بگیرد. پزشک معالج ممکن است برخی نکات مراقبتی را برای‌تان تشریح کند تا در خانه آن‌ها را رعایت کنید. چنان‌چه این نکات نتوانند کمک چندانی کنند، پزشک معالج ممکن است از برخی داروها یا فیزیوتراپی استفاده کنید. اگر این روش‌ها نیز اثربخش نباشند، گزینه‌ی بعدی عمل جراحی خواهد بود.
دارو
پزشک برای درمان این وضعیت ممکن است از داروهای زیر استفاده کند:
الف. داروهای مسکن – برای تسکین ناراحتی‌های ناشی از تنگی کانال نخاع ممکن است از داروهای ضد درد نظیر ایبوپروفن (ادویل، موترین آی‌بی، و غیره)، ناپروکسن (الیو و غیره) و استامینوفن (تیلنول و غیره) استفاده شود. استفاده از این داروها معمولا فقط برای یک دوره‌ی کوتاه مدت توصیه می‌شود، زیرا شواهد اندکی دال بر اثربخشی آن‌ها در طولانی مدت وجود دارند.
ب. داروهای ضد افسردگی – استفاده‌ی دوزهای مشخصی از داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای از قبیل آمی‌تریپتیلین، هنگام شب، می‌تواند به تسکین درد مزمن کمک کند.
پ. داروهای ضد تشنج – جهت کاهش درد ناشی از آسیب‌های عصبی برخی از داروهای ضد تشنج نظیر گاباپنتین (نئورونتین) و پرگابالین (لیریکا) به کار می‌روند.
ت. داروهای مخدر – برای تسکین کوتاه مدت درد ممکن است از داروهایی که حاوی مواد مربوط به کدئین هستند، نظیر اکسی‌کدون (اکسیکونتین، و روکسیکودون) و هیدروکودون (نورکو، ویکودین) نیز استفاده شود. هم‌چنین، ممکن است از این داروها – با احتیاط – در یک دوره‌ی درمانی بلند مدت نیز استفاده شود. ولی احتمال خطر عوارض جانبی جدی این داروها، نظیر اعتیاد به مصرف دارو، در بلند مدت وجود دارد.
فیزیوتراپی
معمولا بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاع در تلاش برای کاهش درد فعالیت بدنی‌شان را کم‌تری می‌کنند. ولی این کار می‌تواند به ضعف ماهیچه‌ها منجر شود؛ همین مسئله نیز باعث افزایش درد خواهد شد. متخصص فیزیوتراپی می‌تواند برخی تمرین‌های ورزشی را به شما بیاموزد که می‌توانند به کنترل این وضعیت کمک کنند:
الف. تمرین‌هایی برای افزایش قدرت و استقامت
ب. تمرین‌هایی برای حفظ انعطاف پذیری و استحکام ستون فقرات
پ. بهبود توانایی حفظ تعادل
تزریق استروئید
ریشه‌های عصب ممکن است در نقاطی که تحت فشار قرار دارند، دچار تحریک و تورم شوند. با این‌که تزریق داروهای استروئیدی (کورتون) در فضای اطراف محل آسیب دیده نمی‌تواند این وضعیت را درمان کند، قادر است به کاهش التهاب و تسکین مقداری از درد کمک کند.
تزریق استروئید برای همه‌ی بیماران اثربخش نیست. و تزریق مکرر استروئید نیز می‌تواند استخوان‌های و بافت همبند اطراف را ضعیف کند؛ بنابراین، فقط می‌توانید سالی چند بار از این دارو استفاده کنید.
روش رفع فشار
در این روش، با استفاده از ابزار سوزنی شکل بخشی از رباط ضخیم شده را از پشت ستون فقرات خارج می‌کنند تا فضای داخل کانال نخاعی افزایش یابد و عامل ریشه‌ای آسیب عصبی برطرف شود. تنها بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی کمر و بیماران مبتلا به ضخیم شدن رباط‌ها می‌توانند از این روش درمانی استفاده کنند.
این روش رفع فشار کمر با کمک تصاویر از راه پوست (PILD) نامیده می‌شود. هم‌چنین، به این روش رفع فشار کمر به شیوه‌ی کم‌تهاجمی (MILD) نیز گفته می‌شود، ولی برای این‌که با عمل‌های جراحی کم‌تهاجمی اشتباه گرفته نشود، پزشکان از همان اصطلاح (PILD) استفاده می‌کنند.
از آن‌جا که (PILD) بدون بیهوشی عمومی انجام می‌شود، ممکن است برای مبتلایان به سایر بیماری‌ها که انجام عمل جراحی برای‌شان خطرناک استخوان، گزینه‌ی مناسبی باشد.
عمل جراحی
چنان‌چه سایر روش‌های درمانی اثربخش نباشند یا علائم بیماری باعث ناتوانی بیمار شوند، پزشک معالج گزینه‌ی جراحی را نیز مد نظر قرار می‌دهد. اهداف جراحی شامل تسکین فشار بر روی نخاع یا ریشه‌های عصبی از طریق ایجاد فضای بیش‌تر داخل کانال نخاعی هستند. انجام عمل جراحی با هدف رفع فشار در ناحیه‌ی مبتلا به تنگی کانال نخاع قطعی‌ترین روشی است که برای برطرف کردن علائم این بیماری استفاده می‌شود.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند، چنان‌چه عمل‌های جراحی ستون فقرات توسط پزشکان جراح مجرب انجام شوند، عوارض کم‌تری به همراه دارند. در صورت انتخاب این روش، بی‌تردید درباره‌ی میزان تجربه‌ی پزشک مورد نظر در انجام عمل جراحی تنگی کانال نخاع پرس و جو کنید. اگر در این مورد شک دارید، باید به دنبال پزشک دیگری بگردید.
نمونه‌هایی از عمل‌های جراحی برای درمان تنگی کانال نخاع عبارت هستند از:
الف. لامینکتومی – طی این عمل جراحی، قسمت پشتی مهره‌ی آسیب دیده یا لامینا برداشته می‌شود. گاهی اوقات به عمل جراحی لامینکتومی جراحی رفع فشار نیز گفته می‌شود، زیرا در اثر این عمل جراحی فشار روی عصب‌ها از طریق افزایش فضای اطراف آن‌ها تسکین می‌یابد.
در برخی موارد، مهره‌ی آسیب دیده باید به وسیله‌ی ابزار فلزی یا پیوند استخوانی (جوش دادن مهره‌ها) به مهره‌ی مجاور متصل شود تا استحکام ستون فقرات حفظ شود.
ب. لامینوتومی – طی این عمل جراحی، فقط بخشی از لامینا برداشته می‌شود؛ در این عمل، معمولا پزشک حفره‌ای – به اندازه‌ی کافی بزرگ – ایجاد می‌کند که فشار در نقطه‌ی مورد نظر کاهش یابد.
پ. لامینوپلاستی – این عمل جراحی فقط روی مهره‌های گردن انجام می‌شود. طی این عمل جراحی، پزشک با ایجاد نوعی لولا در لامینا فضای داخل کانال نخاعی را باز می‌کند. پزشک با استفاده از ابزارهای فلزی فاصله‌ی ایجاد شده در ستون فقرات را ترمیم می‌کند.
ت. جراحی کم‌تهاجمی – طی این عمل جراحی، استخوان یا لامینا به گونه‌ای برداشته می‌شود که آسیب به بافت سالم مجاور به حداقل برسد. به این ترتیب، نیاز به نیاز به جوش دادن مهره‌ها کاهش می‌یابد.
با این‌که جوش دادن روش موثری برای حفظ استحکام ستون فقرات و کاهش درد است، با اجتناب از این روش می‌تواند خطرات بالقوه‌ای را از قبیل درد و التهاب بعد از عمل جراحی و بروز بیماری در بخش‌های مجاور ستون فقرات کاهش داد. روش جراحی کم‌تهاجمی، علاوه بر کاهش نیاز به جوش دادن مهره‌ها، به کاهش مدت زمان بازیابی بعد از عمل نیز منجر می‌شود.
در بیش‌تر موارد، عمل‌های جراحی با هدف افزایش فضای کانال نخاعی می‌توانند به کاهش علائم تنگی کانال نخاع کمک کنند. ولی علائم برخی از بیماران پس از انجام عمل جراحی ممکن است پا بر جا یا وخیم‌تر شوند. از دیگر خطرات عمل‌های جراحی می‌تواند به عفونت، پارگی در غشای پوشش دهنده‌ی نخاع، ایجاد لخته‌ی خونی در سیاهرگ پا، و زوال عصبی اشاره کرد.
درمان‌های بالقوه در آینده
جهت آزمایش کاربرد سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری تباه کننده‌ی ستون فقرات – روشی که گاهی اوقات به آن پزشکی ترمیمی گفته می‌شود – کارآزمایی‌های بالینی در حال انجام هستند. هم‌چنین، آزمایش‌هایی در مورد روش پزشکی ژنومیک نیز در حال اجرا هستند؛ این آزمایش‌ها می‌توانند به ایجاد روش‌های ژن درمانی برای رفع تنگی کانال نخاع کمک کنند.
روش‌های درمانی جایگزین
طب یکپارچه و روش‌های درمان جایگزین نیز به همراه روش‌های درمانی رایج به کمک بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاع آمده‌اند تا درد آن‌ها را تسکین کنند. برخی از این روش‌ها درمانی عبارت هستند از:
الف. ماساژ درمانی
ب. کایروپراکتیک
پ. طب سوزنی
چنان‌چه به هر یک از این روش‌های درمانی علاقه‌مند هستید، در موردشان را پزشک معالج مشورت کنید.
۸. سبک زندگی و درمان‌های خانگی
جهت زیر نظر داشتن مداوم وضعیت بیماری‌تان باید به طور مرتب با پزشک ملاقات کنید. پزشک معالج ممکن است توصیه کند برخی از درمان‌های خانگی زیر را در برنامه‌ی روزانه‌ی زندگی‌تان قرار دهید:
الف. استفاده از داروهای مسکن – داروهای بدون نسخه از قبیل آسپیرین، ایبوپروفن (ادویل، موترین آی‌بی، و غیره)، ناپروکسن (الیو و غیره) و استامینوفن (تیلنول و غیره) می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
ب. استفاده از کمپرس گرم یا سرد – برخی علائم تنگی کانال نخاعی گردن ممکن است با استفاده از کمپرس گرم یا سرد تسکین یابند.
پ. حفظ وزن سالم و متعادل – همیشه وزن‌تان را سالم و متعادل نگه دارید. چنان‌چه دچار اضافه وزن یا چاقی مفرط هستید، پزشک معالج به شما توصیه خواهد کرد حتما وزن‌تان را کاهش دهید. کاهش وزن اضافه می‌تواند با کم کردن استرس و فشار از کمر، به خصوص بخش کمری ستون فقرات، باعث کاهش درد شود.
ت. ورزش و فعالیت بدنی – تمرین‌های انعطاف پذیری، کششی، و استقامتی ممکن است به باز شدن فضای داخل ستون فقرات کمک کنند. درباره‌ی تمرین‌های مفید و ایمن در خانه با متخصص فیزیوتراپی یا پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
ث. استفاده از عصا یا واکر – این ابزارهای کمکی، علاوه کمک به حفظ تعادل، به بیمار امکان می‌دهند هنگام راه رفتن کمی به سمت جلو متمایل شوند؛ به این ترتیب، درد این بیماران نیز کاهش می‌یابد.
۹. آمادگی برای ملاقات به پزشک
چنان‌چه پزشک عمومی احتمال ابتلای‌تان را به تنگی کانال نخاع تشخیص دهد، ممکن است شما را به پزشک متخصص اختلالات دستگاه عصبی (نورولوژیست) ارجاع دهد. هم‌چنین، بسته به شدت علائم بیماری، ممکن است به مراجعه نزد جراح ستون فقرات (جراح مغز و اعصاب، جراح ارتوپد) نیز نیاز پیدا کنید.
پیش از ملاقات با پزشک، بهتر است برای پرسش‌های زیر پاسخ‌های مناسبی را آماده کنید:
الف. چه زمان برای نخستین بار به مشکل‌تان پی بردید؟
ب. آیا علائم بیماری‌تان به مرور زمان وخیم‌تر شده‌اند؟
پ. آیا والدین یا خواهر و برادرتان نیز به علائم مشابه مبتلا بوده‌اند؟
ت. آیا دچار بیماری‌های دیگری نیز هستید؟
ث. از چه داروها یا مکمل‌هایی به طور مرتب استفاده می‌کنید؟
ج. تاکنون تحت عمل ستون فقرات یا تزریق دارو قرار گرفته‌اید؟
پزشک معالج ممکن است پرسش‌های دیگری را نیز مطرح کند:
الف. آیا درد دارید؟ در کدام ناحیه؟
ب. آیا وضعیت بدنی خاصی باعث تسکین یا وخامت درد می‌شود؟
پ. آیا دچار ضعف، کرختی، یا گزگز هستید؟
ت. آیا به تازگی در انجام کارها با دست و پای‌تان دچار مشکل هستید؟
ث. آیا در کنترل ادرار و مدفوع‌تان دچار مشکل هستید؟
ج. تاکنون برای حل این مشکلات از چه روش‌های درمانی استفاده کرده‌اید؟
